DOI Heft:
Polkowski, Paweł; Kobusiewicz, Michał: Badania nad sztuką naskalną w Oazie Dachla (Pustynia Zachodnia, Egipt). Stanowisko 06/09
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26514#0243
Badania nad sztuką naskalną w Oazie Dachla (Pustynia Zachodnia, Egipt). Stanowisko 06/09.
239
stawienia opatrzone dodatkowo inskrypcjami, które
pomagają w określeniu chronologii. Tego typu zna-
leziska są charakterystyczne np. dla świątyni Chon-
su w Karnaku (Jaąuet-Gordon 2003), której budowę
rozpoczęto za panowania Ramzesa II, a przebudowy
dokonano w Epoce Późnej. Motywy stóp pozosta-
wione na dachu świątyni Chonsu przez pracujących
w niej kapłanów powstawały od końca Nowego Pań-
stwa po okres ptolemejski. Przykłady zarejestrowa-
ne na stanowisku 06/09, jak i w wielu innych miej-
scach na obszarze Oazy Dachla nie noszą śladów
towarzyszących im inskrypcji. Badania w Oazie po-
kazują także, że przynajmniej część tych motywów
mogła powstać już w czasach Starego Państwa, kie-
dy osadnicy z doliny Nilu obszary te kolonizowali
(Kaper, Willems 2002). Prace wykopaliskowe na tzw.
Wzgórzu Neftydy we wschodniej części Oazy, gdzie
znajdował się jeden z kilkunastu punktów obserwacyj-
nych stacjonujących tam żołnierzy egipskich, pozwo-
liły na wiarygodne datowanie m.in. motywów stopy
i dłoni (Kaper, Willems 2002, fig. 4; 5; 6). Były one
bowiem wyryte na kamieniach, które stanowiły część
zabudowy Chaty A - owalnej konstrukcji z głazów, w
której przebywali żołnierze odbywający służbę. Frag-
menty ceramiki pozwoliły uściślić chronologię, zatem
czas użytkowania tego miejsca, w tym czas powstania
rytów, to najprawdopodobniej okres IV i V dynastii
(Kaper, Willems 2002: 89). Nie ulega więc wątpliwości,
że przedstawienia stóp/sandałów powstawały na prze-
strzeni tysiącleci i wszelkie próby datowania ich ad hoc
są obarczone dużym ryzykiem. Przykłady odnalezione
na stanowisku 06/09 mogą więc należeć do różnych
kontekstów chronologicznych. Motywów stóp jest
zdecydowanie mniej niż sandałów, a ich autorzy wy-
kazali różny stopień dbałości o szczegóły, a także różny
poziom umiejętności. Prezentowany przykład (Ryc.
4) cechuje duży naturalizm (lekko zakrzywiony mały
palec; wyodrębnione paznokcie), podczas gdy co naj-
mniej dwie inne stopy charakteryzują się nierównym
prowadzeniem linii konturowej, zaburzonym kształ-
tem i co ciekawe - sześcioma palcami. Przedstawienia
sandałów są jeszcze silniej zróżnicowane, zarówno pod
względem „jakości” wykonania rytów, jak i typu obu-
wia, które mają reprezentować. Stąd wśród zarejestro-
wanych petroglifów wyróżnić można przykłady po-
siadające jedynie ryty kontur (Ryc. 5); o dwudzielnej
budowie z wyraźnie zarysowaną piętą i odchodzący-
mi od niej paskami (Ryc. 6); sandały schematycznie
zakreskowane, co ma najpewniej odzwierciedlać roz-
budowaną sieć pasków; aż po naturalistycznie odda-
ne sploty pasków (Ryc. 7). Tych ostatnich jest niewie-
le, wydaje się, że ich wykonanie musiało pochłaniać
relatywnie więcej czasu, niewątpliwie też wymagały
dużego kunsztu. Wszystkie przedstawienia stóp/san-
dałów występują na powierzchniach horyzontalnych,
co wydaje się być regułą dla tych motywów także w
innych częściach Wschodniej Sahary (np. Dunbar
1941:24; Verner 1973).
Kolejnym motywem odkrytym na stanowisku,
choć nie tak licznie reprezentowanym, jest tzw. trój-
kąt łonowy (7 zarejestrowanych na stanowisku, Ryc.
8). Podobnie jak w przypadku stóp i sandałów ten
typ przedstawień mógł powstawać w różnych kon-
tekstach chronologicznych. Badania na Wzgórzu
Neftydy przyniosły odkrycie głazu, na którym znaj-
duje się m.in. trójkąt łonowy oraz hieroglif mr(j)5
(Kaper, Willems 2002: 88). Motyw trójkąta należy
więc uznać, obok stóp i sandałów, za posiadający co
najmniej staropaństwowe korzenie. Nie da się jed-
nak wykluczyć, że używany był do ekspresji różnych
myśli również w czasach późniejszych, być może na-
wet arabskich. Na stanowisku 06/09 trójkąty wystę-
pują pojedynczo i w grupach, a w dwóch przypad-
kach współwystępują z sandałami (Ryc. 8), co być
może jest argumentem za ich równoczasowością.
Nieliczne schematyczne wizerunki czworono-
gów oraz dwa przedstawienia ptaków mogą należeć
do okresu faraońskiego lub grecko-rzymskiego, ale
potrzebne są w tym zakresie bardziej pogłębione
studia porównawcze.
Młodsze horyzonty czasowe reprezentowane są
przez relatywnie dużą liczbę (ok. 40) motywów geo-
metrycznych (kwadratów, prostokątów, różnych kon-
figuracji linii; Ryc. 9). Trudno precyzyjnie określić
czas ich powstania, niemniej wiele z nich wygląda
na wyryte przy pomocy metalowych narzędzi (v-
kształtny przekrój). Dodatkowo cechy stylistyczne, w
tym „prostota” wykonania, mogą wskazywać na ich
arabskie pochodzenie. Znanym arabskim zwyczajem
jest rycie tzw. wusum - znaków plemiennych (por.
Winkler 1938: 11), które często posiadają zgeome-
tryzowane kształty. Charakter różnego rodzaju dłuż-
5 Hieroglif mr(j); znak U6 wg Listy Znaków Sir Alana Gardinera (1957: 516) oznaczający „kochać”.
239
stawienia opatrzone dodatkowo inskrypcjami, które
pomagają w określeniu chronologii. Tego typu zna-
leziska są charakterystyczne np. dla świątyni Chon-
su w Karnaku (Jaąuet-Gordon 2003), której budowę
rozpoczęto za panowania Ramzesa II, a przebudowy
dokonano w Epoce Późnej. Motywy stóp pozosta-
wione na dachu świątyni Chonsu przez pracujących
w niej kapłanów powstawały od końca Nowego Pań-
stwa po okres ptolemejski. Przykłady zarejestrowa-
ne na stanowisku 06/09, jak i w wielu innych miej-
scach na obszarze Oazy Dachla nie noszą śladów
towarzyszących im inskrypcji. Badania w Oazie po-
kazują także, że przynajmniej część tych motywów
mogła powstać już w czasach Starego Państwa, kie-
dy osadnicy z doliny Nilu obszary te kolonizowali
(Kaper, Willems 2002). Prace wykopaliskowe na tzw.
Wzgórzu Neftydy we wschodniej części Oazy, gdzie
znajdował się jeden z kilkunastu punktów obserwacyj-
nych stacjonujących tam żołnierzy egipskich, pozwo-
liły na wiarygodne datowanie m.in. motywów stopy
i dłoni (Kaper, Willems 2002, fig. 4; 5; 6). Były one
bowiem wyryte na kamieniach, które stanowiły część
zabudowy Chaty A - owalnej konstrukcji z głazów, w
której przebywali żołnierze odbywający służbę. Frag-
menty ceramiki pozwoliły uściślić chronologię, zatem
czas użytkowania tego miejsca, w tym czas powstania
rytów, to najprawdopodobniej okres IV i V dynastii
(Kaper, Willems 2002: 89). Nie ulega więc wątpliwości,
że przedstawienia stóp/sandałów powstawały na prze-
strzeni tysiącleci i wszelkie próby datowania ich ad hoc
są obarczone dużym ryzykiem. Przykłady odnalezione
na stanowisku 06/09 mogą więc należeć do różnych
kontekstów chronologicznych. Motywów stóp jest
zdecydowanie mniej niż sandałów, a ich autorzy wy-
kazali różny stopień dbałości o szczegóły, a także różny
poziom umiejętności. Prezentowany przykład (Ryc.
4) cechuje duży naturalizm (lekko zakrzywiony mały
palec; wyodrębnione paznokcie), podczas gdy co naj-
mniej dwie inne stopy charakteryzują się nierównym
prowadzeniem linii konturowej, zaburzonym kształ-
tem i co ciekawe - sześcioma palcami. Przedstawienia
sandałów są jeszcze silniej zróżnicowane, zarówno pod
względem „jakości” wykonania rytów, jak i typu obu-
wia, które mają reprezentować. Stąd wśród zarejestro-
wanych petroglifów wyróżnić można przykłady po-
siadające jedynie ryty kontur (Ryc. 5); o dwudzielnej
budowie z wyraźnie zarysowaną piętą i odchodzący-
mi od niej paskami (Ryc. 6); sandały schematycznie
zakreskowane, co ma najpewniej odzwierciedlać roz-
budowaną sieć pasków; aż po naturalistycznie odda-
ne sploty pasków (Ryc. 7). Tych ostatnich jest niewie-
le, wydaje się, że ich wykonanie musiało pochłaniać
relatywnie więcej czasu, niewątpliwie też wymagały
dużego kunsztu. Wszystkie przedstawienia stóp/san-
dałów występują na powierzchniach horyzontalnych,
co wydaje się być regułą dla tych motywów także w
innych częściach Wschodniej Sahary (np. Dunbar
1941:24; Verner 1973).
Kolejnym motywem odkrytym na stanowisku,
choć nie tak licznie reprezentowanym, jest tzw. trój-
kąt łonowy (7 zarejestrowanych na stanowisku, Ryc.
8). Podobnie jak w przypadku stóp i sandałów ten
typ przedstawień mógł powstawać w różnych kon-
tekstach chronologicznych. Badania na Wzgórzu
Neftydy przyniosły odkrycie głazu, na którym znaj-
duje się m.in. trójkąt łonowy oraz hieroglif mr(j)5
(Kaper, Willems 2002: 88). Motyw trójkąta należy
więc uznać, obok stóp i sandałów, za posiadający co
najmniej staropaństwowe korzenie. Nie da się jed-
nak wykluczyć, że używany był do ekspresji różnych
myśli również w czasach późniejszych, być może na-
wet arabskich. Na stanowisku 06/09 trójkąty wystę-
pują pojedynczo i w grupach, a w dwóch przypad-
kach współwystępują z sandałami (Ryc. 8), co być
może jest argumentem za ich równoczasowością.
Nieliczne schematyczne wizerunki czworono-
gów oraz dwa przedstawienia ptaków mogą należeć
do okresu faraońskiego lub grecko-rzymskiego, ale
potrzebne są w tym zakresie bardziej pogłębione
studia porównawcze.
Młodsze horyzonty czasowe reprezentowane są
przez relatywnie dużą liczbę (ok. 40) motywów geo-
metrycznych (kwadratów, prostokątów, różnych kon-
figuracji linii; Ryc. 9). Trudno precyzyjnie określić
czas ich powstania, niemniej wiele z nich wygląda
na wyryte przy pomocy metalowych narzędzi (v-
kształtny przekrój). Dodatkowo cechy stylistyczne, w
tym „prostota” wykonania, mogą wskazywać na ich
arabskie pochodzenie. Znanym arabskim zwyczajem
jest rycie tzw. wusum - znaków plemiennych (por.
Winkler 1938: 11), które często posiadają zgeome-
tryzowane kształty. Charakter różnego rodzaju dłuż-
5 Hieroglif mr(j); znak U6 wg Listy Znaków Sir Alana Gardinera (1957: 516) oznaczający „kochać”.