DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25880#0073
Andrzej Szczerski
Sposób na PRL
Analiza „recepcji" ideałów Polski Ludowej w latach 80-tych oraz toczonych
na początku lat 90-tych sporów o „dziedzictwo półwiecza" ujawnia wiele
złożonych wątków. Ukształtowały one, jak sądzę, w dużej mierze dzisiejszy
obraz PRL-u, który w zasadniczy sposób wpływać będzie na wszelkie, także
historyków sztuki, dyskusje poświęcone Polsce tamtego czasu. Refleksji nad
„końcem PRL-u" i jego skutkami nie należy ograniczać wyłącznie do sztuki,
wydaje mi się bowiem, że problematyka artystyczna powinna być umieszczona
w kontekście zjawisk z dziedziny szeroko rozumianej kultury.
Andrzej Turowski w znanym artykule PoMa iJeoza określił polską sztukę
powojenną, którą utożsamić możemy dziś z pojęciem sztuki w PRL-u (tekst
powstał w drugiej połowie łat 80-tych), jako poddaną zawsze presji ideozy —
„przestrzeni myśli i systemów, ale zarazem takiej, w której indywidualne wybory
jawią się w kontekście dominujących politycznych strategii. To przestrzeń
przesycona ideologicznie, ograniczająca swobodną manifestację myśli przez
wyznaczoną z góry i wszechobecną perspektywę. Nieważne czy przybiera ona
miano «konieczności historycznej», «racji stanu», «powszechnej zgody» czy
«słusznego celu»; istotne, że formułowana jest z pozycji władzy politycznej
biorącej w swe władanie indywidualne decyzje'". Turowski stwierdził także, że
mimo iż dzieło nie zawsze jest przesycone ideologią („Nie każde uwikłanie
rodzi reakcję, a każde dzieło sztuki powołuje jeszcze swoje własne problemy"'),
to właśnie kontekst totalnej władzy nie pozwala dziełu na niewinność. Pojęcie
ideozy implikuje zatem nieznośny gorset, który nałożony zostaje na wolność
A. Turowski, PoAAa 7<7eoza, w: poAła/ro 794.5 AowarzyrzerMa
77AroryMw tMrrjzawa X/ 7934, Warszawa 1987, s. 31.
^ Tamże, s. 38.
71
Sposób na PRL
Analiza „recepcji" ideałów Polski Ludowej w latach 80-tych oraz toczonych
na początku lat 90-tych sporów o „dziedzictwo półwiecza" ujawnia wiele
złożonych wątków. Ukształtowały one, jak sądzę, w dużej mierze dzisiejszy
obraz PRL-u, który w zasadniczy sposób wpływać będzie na wszelkie, także
historyków sztuki, dyskusje poświęcone Polsce tamtego czasu. Refleksji nad
„końcem PRL-u" i jego skutkami nie należy ograniczać wyłącznie do sztuki,
wydaje mi się bowiem, że problematyka artystyczna powinna być umieszczona
w kontekście zjawisk z dziedziny szeroko rozumianej kultury.
Andrzej Turowski w znanym artykule PoMa iJeoza określił polską sztukę
powojenną, którą utożsamić możemy dziś z pojęciem sztuki w PRL-u (tekst
powstał w drugiej połowie łat 80-tych), jako poddaną zawsze presji ideozy —
„przestrzeni myśli i systemów, ale zarazem takiej, w której indywidualne wybory
jawią się w kontekście dominujących politycznych strategii. To przestrzeń
przesycona ideologicznie, ograniczająca swobodną manifestację myśli przez
wyznaczoną z góry i wszechobecną perspektywę. Nieważne czy przybiera ona
miano «konieczności historycznej», «racji stanu», «powszechnej zgody» czy
«słusznego celu»; istotne, że formułowana jest z pozycji władzy politycznej
biorącej w swe władanie indywidualne decyzje'". Turowski stwierdził także, że
mimo iż dzieło nie zawsze jest przesycone ideologią („Nie każde uwikłanie
rodzi reakcję, a każde dzieło sztuki powołuje jeszcze swoje własne problemy"'),
to właśnie kontekst totalnej władzy nie pozwala dziełu na niewinność. Pojęcie
ideozy implikuje zatem nieznośny gorset, który nałożony zostaje na wolność
A. Turowski, PoAAa 7<7eoza, w: poAła/ro 794.5 AowarzyrzerMa
77AroryMw tMrrjzawa X/ 7934, Warszawa 1987, s. 31.
^ Tamże, s. 38.
71