Modus: Prace z historii sztuki (6.2005)

m i przemian, jakie zaszły w modelu recepcji dzieła sztuki w stosunku do lat
wcześniejszych. Autorka sformułowała powyższe zagadnienia podczas anali-
zy tekstów pochodzących z omawianej epoki, uznając je za szczególnie waż-
ne dla zrozumienia istoty polskiego symbolizmu. I to one będą przedmiotem
niniejszego artykułu. Krytyka sztuki4 będzie w nim rozumiana jako ten ro-
dzaj pisania o sztuce, którego zadaniem jest prezentacja i ocena istniejącego
dzieła sztuki, przy czym chodzi tu zarówno o ocenę zawartą w tekście expli-
cite, jak i implicite5. Autorka ograniczyła wybór analizowanych tekstów do
artykułów pochodzących z ówczesnej prasy: dzienników, tygodników, dwu-
tygodników, miesięczników, kwartalników, roczników, pism ukazujących się
nieregularnie oraz jednorazowych wydawnictw okolicznościowych6. Wybór

4 Definicje krytyki artystycznej, na któiych opierała się autorka poszukując najwłaściw-
szego ujęcia w kontekście swojej pracy, można odnaleźć u następujących autorów: A. Dresd-
ner, Die Kunstkritik. Ihre Geschichte und Theorie, Miinchen 1915, t. 1 (Die Entstehung der
Kunstkritik), do którego odwołuje się P. Vaisse, Avant-Propos, „Romantisme" 71, 1991; J. von
Schlosser, Die Kunstliteratui: Ein Handbuch zur Quellenkunde der neueren Kunstgeschichte,
Wien 1924, s. 1-2; D. Gamboni, Proposilions pour lelude de la cńtiąue d'art du XIXe siecle,
,,Romantisme" 71, 1991, s. 9; J.-P. Bouillon, Mise au point theoriąue ei methodologiąue, „Re-
vue d'Histoire Littóraire de la France" 80. 1980, s. 896-897; C. Lepdor. Ekphrasis 1890. Fonc-
tions et Formes de la description dans le commentaire d'art (praca niepublikowana, podaję za
D. Gamboni, s. 10); M. Zgórniak, Matejko w Paryżu, Kraków 1998. s. 67-68. Tam także omó-
wienie poglądów Gamboniego. Historię polskiej krytyki sztuki sprzed omawianego okresu uj-
mują syntetycznie następujące prace: Z dziejów polskiej krytyki i teorii sztuki, t. 1: Myśli o sztu-
ce w dobie romantyzmu, praca zbiorowa ze wstępem S. Morawskiego i t. 2. cz. 1: Spór o rację
bytu polskiej sztuki narodowej (1857-1891), wybrała, opracowała i wstępem opatrzyła I. Jaki-
mowicz oraz cz. 2: Warszawska krytyka artystyczna (1875-1890), wybrała, opracowała i wstę-
pem opatrzyła A. Porębska, Warszawa 1961. Wiele ciekawych wątków pojawia się też w: M.
Olszaniecka, Wstęp i komentarz, w: S. Witkiewicz, Sztuka i krytyka u nas, Kraków 1971 (= S.
Witkiewicz, Pisma zebrane, red. J.Z. Jakubowski i M. Olszaniecka. t. 1).

5 Ocena explicite jest wyrażona wprost, zgodnie z nią dzieło sztuki uznane jest za dobre lub
złe przy pomocy przymiotników takich, jak: doskonałe, wspaniałe, żywe, zwyrodniałe, choro-
bliwe itp. Ocena wyrażona implicite wiąże się z tonem dominującym w danym artykule, za po-
zytywną ocenę tego rodzaju można uznać np. pełne egzaltacji opisy prezentowanych dzieł sztu-
ki, za negatywną operowanie w ich opisie przymiotnikami o charakterze pejoratywnym.

6 W pracy wykorzystano następujące czasopisma: „Ateneum" (Warszawa; roczniki 1890—
1914); „Biblioteka Warszawska" (Warszawa, roczniki 1890-1914); „Biesiada Literacka" (War-
szawa, roczniki 1888, 1891-1892); „Chimera" (Warszawa, roczniki 1901-1907); „Echo Lite-
rackie i Artystyczne" (Warszawa, roczniki 1912-1915); „Echo Muzyczne i Teatralne" (potem
„i Artystyczne") (Warszawa, roczniki 1890-1907); „Głos" (Warszawa, roczniki 1896. 1898,
1899, 1902); „Głos Narodu" (Kraków, roczniki 1899, 1901); „Iris" (Lwów. roczniki 1899-
1900); „Kraj" (Petersburg) z dodatkiem „Życie i Sztuka" (roczniki 1901-1905); „Krakow-
ski Miesięcznik Artystyczny" (Kraków, roczniki 1911-14); „Kronika Rodzinna" (Warszawa,
roczniki 1892, 1894, 1895); „Krytyka" (Kraków, rocznik 1900); „Kurier Codzienny" (Warsza-
wa, rocznik 1895); „Kurier Warszawski" (Warszawa, rocznik 1904); „Literatura i Sztuka" do-

62