DOI Artikel:
Wasilewska, Diana: Krytyka artystyczna Stanisława Lacka
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19071#0118
Zbi gniewa Brodzkiego, Lack pisał swobodnie, choć bez upraszczania, był
jednym z tych, co potrafili myśleć: ,,Lack jest trudnym dla tzw. czytelników
inteligenckich, o ile trudnym jest każde poważne odniesienie się do pisane-
go słowa, o ile trudnym jest znalezienie w sobie chęci poznania prawdziwego
myślenia, zamiast lekko słodkawego surogatu"6. Twórczość krytyka doceniał
też Adam Łada-Cybulski, nazywając go „pisarzem olbrzymiej erudycji ży-
wej, pierwszorzędnym stylistą, krytykiem i myślicielem genialnym"7. W tym
przypadku niezrozumiałość nie była powodem do wydawania pejoratywnych
sądów, przeciwnie, zdaniem owego badacza stanowiła raczej dowód nowator-
stwa krytyka, który, podobnie jak Wyspiański, wyprzedzał własną epokę: „To
bodaj jedyny przypadek, by twórca genialny znalazł za życia tak blisko «kry-
tyka», który - zachowując odrębność swej indywidualności i własną krocząc
drogą - przenikał go tak głęboko i jak on pisał niezrozumiale, tj. dla lat przy-
szłych. (...) Jest to losem takich «ciemnych autorów», tak bardzo irytujących
motłoch za życia i po śmierci, że z ich ciemności dobywać się nie przestaje
blask coraz większy i daleki wyczerpania"8. To jednak sąd odosobniony na tle
ówczesnych opinii o Lacku. Dla większości bowiem „załackowany styl" był
największym problemem w zaakceptowaniu twórczości krytyka. Niektórzy
jednak próbowali rozszyfrować przyczynę owej zawiłości. Według Stanisła-
wa Brzozowskiego, niezrozumiały styl Lacka stanowi odbicie wewnętrznej
strony jego myślenia-myśl krytyka jest dialektyczna, nie krystalizuje się, nie
daje pojęć gotowych, a jedynie proces myślenia. Jest to przy tym myśl bezwy-
nikowa - wciąż pojawiające się nowe problemy unicestwiają już osiągnięte
rezultaty: „Tragedia Lacka polega na tym, że on nie wierzy w myśl, którą jed-
nocześnie uznaje za jedyną formę działania. (...) Życie jest jedyną rzeczywi-
stością, a myśl jedyną wartością, jedynym zwierciadłem, w którym życie ma
odczytać swój wyrok śmierci"9.1 kończy Brzozowski stwierdzeniem: „To nie
jest literat, człowiek, który pisze dla czytelnika. Pisma jego są zawsze tylko
spowiedzią myśli własnej i niczym więcej"10.
najbardziej. A jak wiadomo, nie szczędził przykrych słów innym profesjonalnym kiytykom (w
tym też entuzjastom jego sztuki), między innymi Matuszewskiemu (zob. A. Nowaczyński: Wy-
spiański (Moje wspomnienia), w: Wyspiański w oczach współczesnych, oprać. L. Płoszewski,
t. 1, Kraków 1971, s. 429).
6 Z. Brodzki, St. Lack, „Prawda" 1909, nr 6, s. 5.
7 A. Łada-Cybulski. Z mroku jaśniejące słońce. Rzecz wstępna o teatrze Wyspiańskiego.
Lwów 1922, s. 108.
8 Tamże, s. 108.
9 St. Brzozowski, Współczesna krytyka literacka w Polsce, Kraków-Wrocław 1984, s. 267.
Charakterystyczne, że podobne uwagi odnieść można też do pism samego Brzozowskiego.
10 Tamże, s. 275. Karol Irzykowski zaś przeciwnie, widzi u Lacka pewną „wytworność la-
104
jednym z tych, co potrafili myśleć: ,,Lack jest trudnym dla tzw. czytelników
inteligenckich, o ile trudnym jest każde poważne odniesienie się do pisane-
go słowa, o ile trudnym jest znalezienie w sobie chęci poznania prawdziwego
myślenia, zamiast lekko słodkawego surogatu"6. Twórczość krytyka doceniał
też Adam Łada-Cybulski, nazywając go „pisarzem olbrzymiej erudycji ży-
wej, pierwszorzędnym stylistą, krytykiem i myślicielem genialnym"7. W tym
przypadku niezrozumiałość nie była powodem do wydawania pejoratywnych
sądów, przeciwnie, zdaniem owego badacza stanowiła raczej dowód nowator-
stwa krytyka, który, podobnie jak Wyspiański, wyprzedzał własną epokę: „To
bodaj jedyny przypadek, by twórca genialny znalazł za życia tak blisko «kry-
tyka», który - zachowując odrębność swej indywidualności i własną krocząc
drogą - przenikał go tak głęboko i jak on pisał niezrozumiale, tj. dla lat przy-
szłych. (...) Jest to losem takich «ciemnych autorów», tak bardzo irytujących
motłoch za życia i po śmierci, że z ich ciemności dobywać się nie przestaje
blask coraz większy i daleki wyczerpania"8. To jednak sąd odosobniony na tle
ówczesnych opinii o Lacku. Dla większości bowiem „załackowany styl" był
największym problemem w zaakceptowaniu twórczości krytyka. Niektórzy
jednak próbowali rozszyfrować przyczynę owej zawiłości. Według Stanisła-
wa Brzozowskiego, niezrozumiały styl Lacka stanowi odbicie wewnętrznej
strony jego myślenia-myśl krytyka jest dialektyczna, nie krystalizuje się, nie
daje pojęć gotowych, a jedynie proces myślenia. Jest to przy tym myśl bezwy-
nikowa - wciąż pojawiające się nowe problemy unicestwiają już osiągnięte
rezultaty: „Tragedia Lacka polega na tym, że on nie wierzy w myśl, którą jed-
nocześnie uznaje za jedyną formę działania. (...) Życie jest jedyną rzeczywi-
stością, a myśl jedyną wartością, jedynym zwierciadłem, w którym życie ma
odczytać swój wyrok śmierci"9.1 kończy Brzozowski stwierdzeniem: „To nie
jest literat, człowiek, który pisze dla czytelnika. Pisma jego są zawsze tylko
spowiedzią myśli własnej i niczym więcej"10.
najbardziej. A jak wiadomo, nie szczędził przykrych słów innym profesjonalnym kiytykom (w
tym też entuzjastom jego sztuki), między innymi Matuszewskiemu (zob. A. Nowaczyński: Wy-
spiański (Moje wspomnienia), w: Wyspiański w oczach współczesnych, oprać. L. Płoszewski,
t. 1, Kraków 1971, s. 429).
6 Z. Brodzki, St. Lack, „Prawda" 1909, nr 6, s. 5.
7 A. Łada-Cybulski. Z mroku jaśniejące słońce. Rzecz wstępna o teatrze Wyspiańskiego.
Lwów 1922, s. 108.
8 Tamże, s. 108.
9 St. Brzozowski, Współczesna krytyka literacka w Polsce, Kraków-Wrocław 1984, s. 267.
Charakterystyczne, że podobne uwagi odnieść można też do pism samego Brzozowskiego.
10 Tamże, s. 275. Karol Irzykowski zaś przeciwnie, widzi u Lacka pewną „wytworność la-
104