Modus: Prace z historii sztuki (6.2005)

ju do ugruntowania demokracji na udziale szerokich mas ludowych, kto prag-
nie spokoju wewnętrznego, kto jest przekonany o niezbędności społecznych
reform, ten jako hasło bojowe przyjmuje imię Piłsudskiego"41.

Tak więc dominującym przesłaniem twórczości Wittiga był przede wszyst-
kim postulat służenia Ojczyźnie, honor, patriotyzm, poświęcenie dla dobra
ogółu. Jak to już zostało dowiedzione, rzeźbiarz należał do zapamiętałych
społeczników, stąd naturalny wydaje się ów nacisk położony na duchowy wy-
miar twórczości, na pogłębianie życia społecznego, rozwijanie właściwych
postaw obywatelskich42. To przekonanie, że nadrzędnym celem sztuki jest
urzeczywistnianie zasad moralnych w życiu publicznym, znalazło swój wy-
raz także w wygłoszonym z okazji przyjęcia do Institut de France przemówie-
niu artysty, w którym m.in. znajdujemy następujące stwierdzenie: „Zło leży
głównie w psychice nowej Polski, która nie rozumie, że w sztuce pojętej jako
składowy problemat życia narodowego [wyróżnienie moje K.P] chodzi nie
o ozdobę, nie o rozrywkę, ale o morał wytwarzający stale zaczyn życia, bez
którego źródło twórczości maleje i zamiera. Ludzie nowej Polski wyciągają
chętnie dłoń do błyskotek, sztuka stała się dla nich raczej pretekstem do zaba-
wy. Trzeba zrozumienia, że to co czyni dzieło kompletnym - wynosi je poza
czas i modę"43. Nie można nie zauważyć, jak nierozerwalnie splatają się za-
cytowane słowa z przekonaniami głoszonymi przez adeptów „sztuki królew-

41 Cyt. za „Ars Regia" 1993, nr 43, s. 34. Stosunek samego Piłsudskiego do wolnomular-
stwa jest dość niejednoznaczny. Aleksandra Piłsudska stanowisko męża określała jako „nieufne
i bardzo sceptyczne". Por. A. Piłsudska, Wspomnienia, Warszawa 1989, s. 233. Z kolei według
Wacława Baranowskiego, Piłsudski masonerię cenił i - ulegając powszechnemu stereotypo-
wi o przemożnym zasięgu jej wpływów - wiązał duże nadzieje z rolą, jaką mogłaby odegrać
w polityce wewnętrznej i zagranicznej. Jak stwierdza wspomniany autor: „Marszałek intereso-
wał się masonerią bardzo żywo i z właściwą mu powagą (...) Pragnął by odrodzone w Polsce
niepodległej [wolnomularstwo] (...) zdołało wśród pokrewnych sobie organizacji na terenie
światowym zdobyć szacunek i odegrać istotną rolę. (...) Sądził, że w życiu polskim, niedosta-
tecznie zorganizowanym i zdyscyplinowanym, może odegrać ono cementującą rolę i przynieść
państwu poważne korzyści". Por. W. Baranowski. Rozmowy z Piłsudskim 1916-1931, Warsza-
wa 1990, s. 77.

42 „W kwestiach społecznych - pisze Marta Leśniakowska - środowisko to [tj. masoneria]
zasilało akcje filantropijne, których korzenie tkwiły w ogólnoeuropejskiej tradycji franki ini-
zmu, w Polsce rozwijanego zasadniczo od poł. XIX w. Głoszono też co tutaj jest szczególnie
ważne, pozytywistyczne, czy raczej, neopozytywistyczne (...) idee społecznikowskie, które za-
sadzały się na koncepcji łączenia sztuki, edukacji (oświaty) z polityką. Miało to być podstawą
dla programowanych przemian społecznych, politycznych. Ich wizualnym nośnikiem miała
być także architektura o określonych formach". M. Leśniakowska, Jan Koszczyc Witkiewicz
(1851-1958) i budowanie w jego czasach. Warszawa 1998, zwłaszcza rozdz. Jan Koszczyc Wit-
kiewicz i masoneria, s. 30-3 1.

43 Cyt. za. Bankiet na cześć Edwarda Wittiga (przyp. 30).

154