Modus: Prace z historii sztuki (6.2005)

1984) do jej najnowszej książki zatytuło-
wanej: Miasto w pejzażu malarskim XV w.
Niderlandy, ukończonej i opublikowanej
w roku 2004 na Wydziale Nauk Humani-
stycznych Katolickiego Uniwersytetu Lu-
belskiego, wypełnione zostało przez Autorkę
publikacjami poświęconymi malarstwu pięt-
nastowiecznemu, zarówno włoskiemu, jak
i powstającemu na północ od Alp1. Wszyst-
kie te prace, odrzucające model historii sztu-
ki zbliżającej się do styloznawstwa, kon-
centrują się na zagadnieniach związanych
z ikonografią i treściami pozaartystycznymi,
wyrażonymi językiem malarstwa. Podejmu-
jąc kluczową dla kultury piętnastowiecznej
kwestię nowego rozumienia natury, odkry-
wającego przed malarzami nieznaną dotąd
możliwość odtwarzania w obrazach otacza-
jącej rzeczywistości, Urszula Mazurczak
zdaje się poszerzać o nowe zagadnienia pole
badań nad malarstwem niderlandzkim XV
w. Pozornie wydaje się ono bowiem prze-
pełnione szeregiem faktograficznych opra-
cowań korpusowych i monografii artystów,
stawiających sobie za cel ustalenia histo-
ryczne i stylistyczne2. Autorzy tych publika-
cji, wykorzystując nowoczesną diagnostykę
konserwatorską, dążą do uściślania dat i pre-
cyzowania atrybucji, łącząc dzieła i twór-
ców siecią wzajemnych relacji i zależności
od uwarunkowań histoiycznych, co pozor-
nie zdaje się przesłaniać ich właściwy kształt
artystyczny i gubić to, co stanowi o ich spe-
cyfice. W tak postrzeganej sytuacji „pomysł
napisania książki o krajobrazach w malar-
stwie niderlandzkim z jego niepowtarzalny-
mi widokami miast, różnorodnych ludzkich
siedzib zatopionych pośród pól, zielonych
łąk i lasów", któiy „nasunęły same obrazy"
(s. 7) staje się godny zauważenia, ale że te-

ren, na któiy wkracza Autorka nie jest by-
najmniej dziewiczy, przeto praca jej domaga
się kiytycznego omówienia, tym bardziej, że
książce w pewien szczególny sposób patro-
nują wybitni uczeni. Przywołano tu nazwi-
ska Profesorów: Tadeusza Zagrodzkiego,
Władysława Stróżewskiego, obok nieży-
jących już - Jana Białostockiego i Maurit-
sa Smeyersa. Jak rozumiem, przypomniane
przez Autorkę osoby Mistrzów mają wska-
zywać źródła inspiracji a zarazem określać
ethos, w jakim ukształtowała się jej postawa
badawcza, łącząca zrozumienie dla „piękna
sztuki jako emanacji prawzoru" z „rzetelnym
warsztatem historyka sztuki", realizowanym
przez uczoną wprowadzoną „w arkana boga-
tej treści dzieł niderlandzkich malarzy za-
równo z kręgu miniatorstwa, jak i malarstwa
tablicowego" (s. 7-8). Słowa te stanowią ro-
dzaj badawczego credo, o wierność któremu
chciałbym retorycznie zapytać. Bliski nam
obu ethos, wspólne zainteresowanie proble-
matyką szeroko pojętych badań nad nider-
landzkim malarstwem XV w. - także i prze-
ze mnie dyskutowaną swego czasu z Mau-
ritsem Smeyersem, oraz własne doświadcze-
nia badawcze, skłoniły mnie ostatecznie do
przyjęcia roli recenzentki.

Publikacja wyróżnia się ładną czcion-
ką, czytelnymi podziałami tekstu i miłą dla
oka barwą okładki. Ku wygodzie czytelnika
opatrzona została zestawem 109 barwnych
ilustracji, których niewielkie rozmiary i sła-
ba czytelność tracą znaczenie po konstata-
cji, że w przeważającej części przedstawiają
one obrazy znane, łatwo dostępne w innych
publikacjach. Niestety, tekst nie jest wolny
od niedoskonałości redakcyjno-edytorskich.
Winą za większość z nich obarczyć moż-
na Wydawnictwo, są jednak i takie, za któ-

Do siedmiu pozycji zamieszczonych w wykazie literatury na s. 245 dodałabym jeszcze referat pt.
Rozumienie przyrody w malarstwie okresu przełomu średniowiecza renesansu na wybranych przykładach
północnego i południowego kręgu sztuki, w: Sztuka około 1400. Materiafy Sesji Stowarzyszenia Histoiyków
Sztuki, Poznań, listopad 1995, Warszawa 1996, s. 319-347.

2 Zob. R. Suckale. Rogier van der Weydens Bildder Kreuzabnahme undsein Verhdltnis zu Rhetorik und
Theologie. Zugleich ein Beitrag zur Emeuerung der Stilkritik, w: tegoż, Stil und Funktion. Ausgewahlte
Schriften zur Kunst des Mittelalters, Munchen-Berlin 2003, s. 409^431, zwł. s. 409 i przyp.l.

193