Modus: Prace z historii sztuki (6.2005)

1. Widok ulicy - iluminacja kalendarza, Godzinki twyńsko-mediolańskie, Brugia ok. 1440-
1445 (?). Niegdyś Turyn, Biblioteca Nazionale Universitaria, ms. IV 29. f. 11 (spalona w r.
1904). Wg Pacht, YanEyck....

ślę o szczególnie mi brakującej w wywodach
Mazurczak weducie zdobiącej bas-de-page
karty 11 Godzinek Iwyńsko-mediolańskich
(il. I)7, w drugim - przypominam miniaturę
dedykacyjną zamieszczoną w I tomie wyko-
nanych dla Filipa Dobrego Chronicjnes
et conąuetes de Charlemagne (ok. 1458-
1460) - idealizowany wizerunek społeczno-
ści miejskiej jednego z „dobrych miast" jako
wyraz ekonomicznej i kulturowej dominacji
Burgundii (il. 2)8. Nawet wówczas, gdy te-
ren badań ograniczymy do jednej tylko dzie-
dziny malarstwa, warto odnotować istnienie
innych dzieł sztuki, przedstawiających oma-
wiany motyw jako samodzielny temat malar-
ski. Merytorycznego uzasadnienia nie znaj-
duje też chronologiczny układ treści książki.
Istotnie, łatwiej jest w ten sposób konfronto-
wać ze sobąoeinre kolejnych generacji mala-
rzy, lecz nie zawsze to, co łatwiejsze, jest bar-
dziej owocne. Układ wykorzystanego przez
Urszulę Mazurczak materiału sprawia czytel-
nikowi zawód i poddaje w wątpliwość meryto-
ryczną podstawę jej wyników. Wprowadzenie
chronologii wydarzeń wiąże się wszak z ana-

lizą stylu, nie zaś z badaniem wskazanego
przez autorkę motywu ikonograficznego.

Ale o czym właściwie traktuje książka
Urszuli Mazurczak? W swym zamyśle Au-
torka zapewne widziała ją jako studium zja-
wiska, stojącego ponad tradycyjnie rozumia-
ną ikonografią, stylem, ikonologią... Dlacze-
go więc, w przypadku tematu mogącego sta-
nowić autonomiczne zagadnienie w dziejach
piętnastowiecznego malarstwa, właściwe dla
jego rozwiązania ujęcie problemowe ustąpi-
ło miejsca narracji rutynowego akademickie-
go wykładu, a dzieła sztuki po raz kolejny
poddane zostały automatycznej klasyfikacji,
której kryteria okazują się obce wobec pod-
jętego tematu? Czy bezwzględna siatka dat
porządkująca biografie artystów, nałożona na
wszystkie obrazy, w których w jakikolwiek
sposób zaznaczyła się obecność form urba-
nistycznych służy rzeczywiście wyjaśnieniu
ich istoty? A może tylko zawartość znanych
nam „szufladek" opatrzono nowymi etykiet-
kami? Wydaje się, że nie tędy wiedzie droga
do wyjaśnienia sposobu istnienia w sztuce
średniowiecznego miasta w pełni jego rozu-

7 Zob. O. Pacht, Van Eyck. Die Begriinder der altniederlandischen Malerei. red. M. Schmidt-Dengler,
Munchen 1989. s. 190.

8 Bruksela. Bibliotheque Royale ms. 9066. f. 11: M. Smeyers. L 'ort de la miniaturę flamande du Vllle
au XVIe siecle. Tournai 1998. s. 293.

196