DOI Artikel:
Grzęda, Mateusz: Architektura klasztoru Paulinów w Beszowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19092#0037
tym paulińskim konwentem w Polsce. Stał się on pierwszym klasztorem,
w którym paulini podjęli się prac duszpasterskich i obowiązku prowadzenia
parafii12. Zakonnicy do Beszowej zostali sprowadzeni z klasztoru na Jasnej
Górze13. Charakter tej fundacji był precedensowy, gdyż biskup po raz pierwszy
w Polsce powierzył paulinom parafię „ad sacre religionis viros fratres ordinis
Heremitarum s. Pauli sub reguła S. Augustini professos monasterii in [Cza]
nstochow dicte diocesis nostre"14. Było to złamanie reguły paulinów zakazu-
jącej zakonnikom prowadzenia parafii. Furtką prawną stało się tu zezwolenie
na prowadzenie działalności duszpasterskiej i kaznodziejskiej, jakie wydał
na prośbę paulinów papież Marcin V w 1418 r.15 Prawo patronatu nad klasz-
torem zostało jednak przy męskiej linii rodu Jastrzębców. Zmarły w 1436 r.
Wojciech zapisał w swoim testamencie znaczne dobra, które paulini objęli
dopiero w roku 147816. Należne zakonnikom wsie oddał stryjeczny wnuk
prymasa Wojciecha - Jan Zborowski z Rytwian (1422-1478/1479), woje-
woda krakowski i kasztelan sandomierski17. W tym samym też roku kościół
w Beszowej przeszedł spod rodowego patronatu rycerskiego Jastrzębców pod
patronat klasztorny18.
Jagiełłą, zob. G. Lichończak-Nurek, Wojciech herbu Jastrzębiec. Arcybiskup i mąż stanu
(ok.l362-1436), Kraków 1996, s. 62-142; budowę kościoła w Beszowej miał rozpocząć sam
prymas, a po jego śmierci kontynuowali ją wnukowie jego brata, bracia Dziersław i Jan z Ry-
twian, za: Czwojdrak (przyp. 2), s. 117.
12 Gorzelak (przyp. 3), s. 468.
13 Najszerzej o historii całego kompleksu pisze Gorzelak (przyp. 3), s. 457-464. Ze względu
na zawężony charakter niniejszych rozważań przybliżam jedynie te informacje na temat klasz-
toru, które są konieczne do dalszej analizy.
14 Lichończak-Nurek (przyp. 11), s. 119.
15 Tamże, s. 120.
16 Ks. Jan Fijałek twierdzi, iż wnukowie prymasa Wojciecha, a synowie Marcisza (Marcina
z Łubnic - wojewody łęczyckiego, zm. 1428), jego bratanka, nie dopuścili zakonników do
przejęcia należnego im spadku. Stan ten miał utrzymywać się do śmierci jednego z nich - Der-
sława (Dziersława), 1414-1478, wojewody sandomierskiego i krakowskiego, potem kasztelana
krakowskiego. „Dopiero po jego zejściu i podobno już za wolą jego przedśmiertną a za sprawą
czy też tylko zgodą brata jego Jana [Zborowskiego z Rytwian - M.G.] paulini beszowscy weszli
w posiadanie pełnego uposażenia". Do tego czasu konwent utrzymywał się jedynie z uposażenia
parafialnego z roku 1421; Zbiór dokumentów zakonu oo. Paulinów w Polsce, t. 1: 1328-1464,
oprać. J. Fijałek, Kraków 1938, s. 179.
17 Beszowscy paulini odebrali wsie: Beszowa Rycerska, Beszówka, Bydłowa, Bystrzano-
wice (wraz z prawem patronatu) 11 lutego 1478 r., zob. Zbiór dokumentów zakonu paulinów
w Polsce, t. 2: 1464-1550, oprać. J. Zbudniewek, Warszawa 2004, s. 174-175; o Janie Zborow-
skim zob. B. Czwojdrak, Jastrzębce w ziemi krakowskiej i sandomierskiej do połowy XV wieku,
Kraków 2007, s. 121-123.
18 Dnia 9 marca 1478 r. ten sam Jan z Rytwian nadał prawo patronatu na stanowisko pro-
boszcza w kościele parafialnym w Beszowej i jeszcze raz potwierdził nadanie wyżej wymienio-
31
w którym paulini podjęli się prac duszpasterskich i obowiązku prowadzenia
parafii12. Zakonnicy do Beszowej zostali sprowadzeni z klasztoru na Jasnej
Górze13. Charakter tej fundacji był precedensowy, gdyż biskup po raz pierwszy
w Polsce powierzył paulinom parafię „ad sacre religionis viros fratres ordinis
Heremitarum s. Pauli sub reguła S. Augustini professos monasterii in [Cza]
nstochow dicte diocesis nostre"14. Było to złamanie reguły paulinów zakazu-
jącej zakonnikom prowadzenia parafii. Furtką prawną stało się tu zezwolenie
na prowadzenie działalności duszpasterskiej i kaznodziejskiej, jakie wydał
na prośbę paulinów papież Marcin V w 1418 r.15 Prawo patronatu nad klasz-
torem zostało jednak przy męskiej linii rodu Jastrzębców. Zmarły w 1436 r.
Wojciech zapisał w swoim testamencie znaczne dobra, które paulini objęli
dopiero w roku 147816. Należne zakonnikom wsie oddał stryjeczny wnuk
prymasa Wojciecha - Jan Zborowski z Rytwian (1422-1478/1479), woje-
woda krakowski i kasztelan sandomierski17. W tym samym też roku kościół
w Beszowej przeszedł spod rodowego patronatu rycerskiego Jastrzębców pod
patronat klasztorny18.
Jagiełłą, zob. G. Lichończak-Nurek, Wojciech herbu Jastrzębiec. Arcybiskup i mąż stanu
(ok.l362-1436), Kraków 1996, s. 62-142; budowę kościoła w Beszowej miał rozpocząć sam
prymas, a po jego śmierci kontynuowali ją wnukowie jego brata, bracia Dziersław i Jan z Ry-
twian, za: Czwojdrak (przyp. 2), s. 117.
12 Gorzelak (przyp. 3), s. 468.
13 Najszerzej o historii całego kompleksu pisze Gorzelak (przyp. 3), s. 457-464. Ze względu
na zawężony charakter niniejszych rozważań przybliżam jedynie te informacje na temat klasz-
toru, które są konieczne do dalszej analizy.
14 Lichończak-Nurek (przyp. 11), s. 119.
15 Tamże, s. 120.
16 Ks. Jan Fijałek twierdzi, iż wnukowie prymasa Wojciecha, a synowie Marcisza (Marcina
z Łubnic - wojewody łęczyckiego, zm. 1428), jego bratanka, nie dopuścili zakonników do
przejęcia należnego im spadku. Stan ten miał utrzymywać się do śmierci jednego z nich - Der-
sława (Dziersława), 1414-1478, wojewody sandomierskiego i krakowskiego, potem kasztelana
krakowskiego. „Dopiero po jego zejściu i podobno już za wolą jego przedśmiertną a za sprawą
czy też tylko zgodą brata jego Jana [Zborowskiego z Rytwian - M.G.] paulini beszowscy weszli
w posiadanie pełnego uposażenia". Do tego czasu konwent utrzymywał się jedynie z uposażenia
parafialnego z roku 1421; Zbiór dokumentów zakonu oo. Paulinów w Polsce, t. 1: 1328-1464,
oprać. J. Fijałek, Kraków 1938, s. 179.
17 Beszowscy paulini odebrali wsie: Beszowa Rycerska, Beszówka, Bydłowa, Bystrzano-
wice (wraz z prawem patronatu) 11 lutego 1478 r., zob. Zbiór dokumentów zakonu paulinów
w Polsce, t. 2: 1464-1550, oprać. J. Zbudniewek, Warszawa 2004, s. 174-175; o Janie Zborow-
skim zob. B. Czwojdrak, Jastrzębce w ziemi krakowskiej i sandomierskiej do połowy XV wieku,
Kraków 2007, s. 121-123.
18 Dnia 9 marca 1478 r. ten sam Jan z Rytwian nadał prawo patronatu na stanowisko pro-
boszcza w kościele parafialnym w Beszowej i jeszcze raz potwierdził nadanie wyżej wymienio-
31