Modus: Prace z historii sztuki (10-11.2011)

Najprawdopodobniej w ciągu XV stulecia zarysował się główny zrąb
architektoniczny dwuskrzydłowego klasztoru dostawionego do obszernej
bazyliki. Małgorzta Gorzelak sugeruje, że układ wnętrz zachował swoją pier-
wotną formę w okresie nowożytnym. Opierając się na aktach wizytacji ge-
neralnych, monografistka przybliżyła wygląd klasztoru z XVIII w. Wypada
zgodzić się, iż szereg pomieszczeń, które istniały wówczas w klasztorze, ta-
kich jak: dormitoria, cele tzw. braterskie, cela przeora, izba gościnna, komory,
spiżarnia, refektarz czy kuchnia, zachowało się w niezmienionym układzie
od czasów średniowiecza19. Ze względu na prowadzone poniżej rozważa-
nia warto wspomnieć o przemianach, jakim uległy zabudowania konwentu
w XX wieku. W latach 1905-1913 rozebrano kryte przejście łączące skrzy-
dła dawnego klasztoru. Zlikwidowana została także część mieszkalna nad
klasztornym kapitularzem. Okres I wojny światowej klasztor przetrzymał
bez uszczerbku. Wielkie zniszczenia przyniósł za to rok 1945, kiedy podczas
ofensywy radzieckiej zostały zniszczone dachy kościoła i wypełnienia okien.
Najbardziej ucierpiał kapitularz, który został całkowicie zrujnowany i w tym
stanie pozostaje do dziś20.

*

Kościół śś. Piotra i Pawła wraz z przyległymi zabudowaniami klasztornymi
(il. 1) stoi na obrzeżach niewielkiej wsi Beszowa, położonej około 60 km na
zachód od Sandomierza. Jest to orientowana bazylika filarowa, trójnawowa
i czteroprzęsłowa, o krótkim jednoprzęsłowym prezbiterium. W zachodnim
przęśle nawy głównej kościoła znajduje się oratorium.

Zabudowania klasztorne rozciągają się po południowej stronie kościoła
(il. 3). Rozłożone są w dwóch skrzydłach ustawionych do siebie prostopadle -
północnym stojącym przy południowej nawie bazyliki i wolno stojącym skrzy-
dle południowo-zachodnim. Tak ustawione części klasztoru były ze sobą połą-
czone nieistniejącym dziś krytym gankiem opartym na ostrołukowej arkadzie,
spinającej południowo-zachodni narożnik północnego skrzydła z północno-
-wschodnim narożnikiem skrzydła południowo-zachodniego (il. 4). Skrzydło
północne jest obecnie w stanie ruiny. Składało się ono z kapitularza, biblioteki,
niewielkiego skarbczyka i zakrystii. Korpus kapitularza jest trójprzęsłowy,
rozdzielony na osi dwoma cylindrycznymi filarami. Lepiej od niego zacho-

nych wsi, zob. Zbiór dokumentów zakonu paulinów (przyp. 17), s. 176-181; por. także Gorzelak
(przyp. 3), s. 468.

19 Archiwum na Jasnej Górze, sygn. \119,Actus Visitationis, 1724, s. 348; cyt. za: Gorzelak
(przyp. 3), s. 469-470.

20 Zub (przyp. 8), s. 483-486.

32