DOI article:
Jastrzębska, Maria; Twardowska, Kamila: [Rezension von: Barbara Zbroja, Architektura międzywojennego Krakowa 1918 - 1939]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.31348#0284
Termin „szkoła krakowska" został wprowadzony przez architekta i profesora
Politechniki Warszawskiej Lecha Niemojewskiego w artykule pt. Dwie szkofy
poMdcj %rck;YekfM7y nowoczesnej, opublikowanym w „Przeglądzie Technicznym"
w roku 1934. Początki ekspresjonistycznego nurtu nazwanego „szkołą krakowską"
autor tekstu widział w poszukiwaniach nowego, narodowego stylu i fascynacji
ludowością okresu Młodej Polski i secesji. Uzyskanie przez krakowskich artystów
tego kręgu „własnego wyrazu plastycznego" pozwoliło im stworzyć spektakularną
polską prezentację na wystawie „Arts Decoratifs" w Paryżu w roku 1925. Twórcy
owego międzynarodowego tryumfu, już jako profesorowie warszawskiej Szkoły
Sztuk Pięknych i autorzy znaczących realizacji w stolicy, przenieśli do niej swój
ekspresyjny styl. Tak rozumianej „szkole krakowskiej" narodowej w swym cha-
rakterze, autor tekstu przeciwstawił „właściwy ruch modernistyczny" o głównym
ośrodku w Warszawie i - w wielu przypadkach - o lewicowych konotacjach. Oba
te kierunki wyrosły jego zdaniem na gruncie różnych warunków politycznych,
gospodarczych, społecznych i kulturalnych, panujących pod zaborami austriackim
i rosyjskimi
Niemojewski, a za nim ci powojenni badacze nowoczesnej polskiej architek-
tury, którzy przyjęli termin „szkoła krakowska" nie określali tym pojęciem kra-
kowskiego środowiska architektonicznego czasów II Rzeczypospolitej, lecz raczej
ekspresjonistyczno-wernakularny nurt w sztukach dekoracyjnych i architekturze,
ukształtowany w pierwszej ćwierci XX wieku w środowisku artystycznym Krako-
wa (szczególnie w kręgach związanych z Polską Sztuką Stosowaną i Warsztatami
Krakowskimi), a po roku 1925 stosowany głównie w nowej stolicy odrodzonego
państwa, gdzie powstała większość zaliczanych do „szkoły krakowskiej" budyn-
ków. To właśnie Warszawa, w związku z doniosłą rolą, jaką przyszło jej pełnić
po roku 1918, stworzyła warunki do realizacji na dużą skalę założeń wypraco-
wanych w Krakowie. Co więcej, nurt ten niósł ze sobą określone treści ideowe
(poprzez podkreślanie wyjątkowości polskiej kultury) i odgrywał szczególną rolę
w oficjalnej reprezentacji wizualnej odrodzonego państwa polskiego, zarówno
w zjednoczonym po czasach zaborów kraju, jak i na forum międzynarodowymi
Anna Sieradzka uznała nawet ten styl, nazywany przez nią „polskim art deco" za
„ostatni polski styl narodowy"^.
Obecnie w środowisku naukowym zdania na temat zasadności stosowania
pojęcia „szkoła krakowska" są podzielone. Wielu badaczy skłania się do używa-
nia w zamian określeń „narodowy ekspresjonizm" czy „polskie art deco", które
jaśniej wskazują na związki polskiego nurtu ekspresjonistyczno-wernakularnego
z szerszymi zjawiskami artystycznymi*". Barbara Zbroja, pisząc swą książkę, nie
zabrała głosu w tej terminologicznej dyskusji, gdyż nie poruszyła kwestii nurtu
7 L. Niemojewski, Dwie szkoły polskiej nrciiifekfnry nowoczesnej, „Przegląd Techniczny", 73,1934,
nr 26, s. 808-816.
8 A. Chmielewska, Czym jesteśmy, czym óyć możemy i chcemy w rodzime narodów?, w: Wystawa
paryska 1923. Materiały z sesji naukowej fnsfyfafn Sztuki PAN, Warszawa 16-17 listopada 2003
roku, red. J.M. Sosnowska, Warszawa 2007, s. 65-74.
9 A. Sieradzka, Art Deco w Polsce - kształtowanie definicji zjawiska i pojęcia styla, „Ikonotheka",
10,1996, s. 71-81; eadem, Arf Deco w Europie i w Polsce, Warszawa 1996, s. 169-175.
10 Rozstrzygnięcie terminologicznej dyskusji utrudnia fakt, że większość biorących w niej udział
autorów nadaje preferowanym pojęciom znaczenie wartościujące - proponowana nomenklatura
ma podkreślać zalety omawianego kierunku: jego regionalną unikatowość („szkoła krakowska")
lub równorzędność wobec równoległych zjawisk w Europie i na świecie („polskie art deco" i „na-
rodowy ekspresjonizm ). Dostrzegając wpisanie się polskiej sztuki dekoracyjnej lat dwudziestych
282
RECENZJE ! OMÓMUENtA
Maria Jastrzębska, Kamila Twardowska
Politechniki Warszawskiej Lecha Niemojewskiego w artykule pt. Dwie szkofy
poMdcj %rck;YekfM7y nowoczesnej, opublikowanym w „Przeglądzie Technicznym"
w roku 1934. Początki ekspresjonistycznego nurtu nazwanego „szkołą krakowską"
autor tekstu widział w poszukiwaniach nowego, narodowego stylu i fascynacji
ludowością okresu Młodej Polski i secesji. Uzyskanie przez krakowskich artystów
tego kręgu „własnego wyrazu plastycznego" pozwoliło im stworzyć spektakularną
polską prezentację na wystawie „Arts Decoratifs" w Paryżu w roku 1925. Twórcy
owego międzynarodowego tryumfu, już jako profesorowie warszawskiej Szkoły
Sztuk Pięknych i autorzy znaczących realizacji w stolicy, przenieśli do niej swój
ekspresyjny styl. Tak rozumianej „szkole krakowskiej" narodowej w swym cha-
rakterze, autor tekstu przeciwstawił „właściwy ruch modernistyczny" o głównym
ośrodku w Warszawie i - w wielu przypadkach - o lewicowych konotacjach. Oba
te kierunki wyrosły jego zdaniem na gruncie różnych warunków politycznych,
gospodarczych, społecznych i kulturalnych, panujących pod zaborami austriackim
i rosyjskimi
Niemojewski, a za nim ci powojenni badacze nowoczesnej polskiej architek-
tury, którzy przyjęli termin „szkoła krakowska" nie określali tym pojęciem kra-
kowskiego środowiska architektonicznego czasów II Rzeczypospolitej, lecz raczej
ekspresjonistyczno-wernakularny nurt w sztukach dekoracyjnych i architekturze,
ukształtowany w pierwszej ćwierci XX wieku w środowisku artystycznym Krako-
wa (szczególnie w kręgach związanych z Polską Sztuką Stosowaną i Warsztatami
Krakowskimi), a po roku 1925 stosowany głównie w nowej stolicy odrodzonego
państwa, gdzie powstała większość zaliczanych do „szkoły krakowskiej" budyn-
ków. To właśnie Warszawa, w związku z doniosłą rolą, jaką przyszło jej pełnić
po roku 1918, stworzyła warunki do realizacji na dużą skalę założeń wypraco-
wanych w Krakowie. Co więcej, nurt ten niósł ze sobą określone treści ideowe
(poprzez podkreślanie wyjątkowości polskiej kultury) i odgrywał szczególną rolę
w oficjalnej reprezentacji wizualnej odrodzonego państwa polskiego, zarówno
w zjednoczonym po czasach zaborów kraju, jak i na forum międzynarodowymi
Anna Sieradzka uznała nawet ten styl, nazywany przez nią „polskim art deco" za
„ostatni polski styl narodowy"^.
Obecnie w środowisku naukowym zdania na temat zasadności stosowania
pojęcia „szkoła krakowska" są podzielone. Wielu badaczy skłania się do używa-
nia w zamian określeń „narodowy ekspresjonizm" czy „polskie art deco", które
jaśniej wskazują na związki polskiego nurtu ekspresjonistyczno-wernakularnego
z szerszymi zjawiskami artystycznymi*". Barbara Zbroja, pisząc swą książkę, nie
zabrała głosu w tej terminologicznej dyskusji, gdyż nie poruszyła kwestii nurtu
7 L. Niemojewski, Dwie szkoły polskiej nrciiifekfnry nowoczesnej, „Przegląd Techniczny", 73,1934,
nr 26, s. 808-816.
8 A. Chmielewska, Czym jesteśmy, czym óyć możemy i chcemy w rodzime narodów?, w: Wystawa
paryska 1923. Materiały z sesji naukowej fnsfyfafn Sztuki PAN, Warszawa 16-17 listopada 2003
roku, red. J.M. Sosnowska, Warszawa 2007, s. 65-74.
9 A. Sieradzka, Art Deco w Polsce - kształtowanie definicji zjawiska i pojęcia styla, „Ikonotheka",
10,1996, s. 71-81; eadem, Arf Deco w Europie i w Polsce, Warszawa 1996, s. 169-175.
10 Rozstrzygnięcie terminologicznej dyskusji utrudnia fakt, że większość biorących w niej udział
autorów nadaje preferowanym pojęciom znaczenie wartościujące - proponowana nomenklatura
ma podkreślać zalety omawianego kierunku: jego regionalną unikatowość („szkoła krakowska")
lub równorzędność wobec równoległych zjawisk w Europie i na świecie („polskie art deco" i „na-
rodowy ekspresjonizm ). Dostrzegając wpisanie się polskiej sztuki dekoracyjnej lat dwudziestych
282
RECENZJE ! OMÓMUENtA
Maria Jastrzębska, Kamila Twardowska