Molè, Vojeslav: Historja sztuki starochrześcijańskiej i wczesnobizantyńskiej: wstȩp do historji sztuki bizantyńskiej u Słowian (Lwów, 1931)

kopuły oznacza w architekturze starożytnej rzymski Panteon,
gdzie ten typ posłużył do stworzenia najbardziej harmonijnego
i w sobie zamkniętego wnętrza architektury antycznej (rye. (>(>).
Dzięki swoim proporcjom wnętrze Panteonu jest zupełnie jed-
nolite!, jakby fizycznie odczuwane ciało przestrzeniowe („indywi-
duum przestrzeniowe", jak to określił Riegl). W przeciwieństwie
do złożonych i zestawionych wnętrz podłużnych sal termalnych

Hyc. (iii. Rzym. Panteon. Wnotrzo. (Anderson).

i bazylik, w których cała kompozycja podkreślała kierunek
osiowy wszystkich części, zdążających ku najważniejszemu punk-
towi — ołtarzowi, wnętrze tutaj nie jest podzielone na części, a za-
miast ruchu panują w niem absolutny spokój i zamkniętość.

Sama przez się taka budowa okrągła oczywiście nie nada-
wała się do celów kultu i zebrań gminnych, które całkowicie
zaspokajała bazylika ze swoim kierunkiem podłużnym. Nato-
miast odpowiadała ona innym potrzebom rytualnym jako
monumentalna budowa grobowa (liczne mauzolea, zwłaszcza ce-
sarskie, posiadały kształt takiej rotundy) i jako baptysterjum,
w którem odpowiednia do pierwotnego rytuału chrześcijańskiego
pitcina — wanna z wodą, gdzie zanurzali się przyjmujący chrzest,
musiała znajdować się w punkcie środkowym, łatwo dostępnym