DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.12761#0151
należy tn. i. olbrzymia bazylika 0 planie w kształcie krzyża
ŚW. Menasza w pustyni Libijskiej albo bazylika ś\v. SergjusZB
W Rusafah, prawdopodobnie fundacja cesarza Anastazjusza z po-
czątku \'| vv. Jest to rys bardzo ważny, który świadczy o lem,
jak silny był wpływ Bizancjum ha architekturę kościelna : ujed-
nostajnił on i uświęcił pewne tylko typy świątyń, nadając im
znaczenie kanoniczne, a tem samem decydując o ich przyszłym
rozwoju.
Od wzorów hellenistycznych oddala się jeszcze najbar-
dziej bazylika wschodnia, a ponieważ zabytki mezopotamskie są
wszystkie późniejsze Ód innych, zdaje się najprawdopodobniej-
BZem, że powstała ona w środkowych częściach Azji Mniejszej,
•lej wpływ zaczyna ujawniać się dopiero w IX w., a już samo
odrzucenie jej typu przez twórczość bizantyńska, i zachodnia
wskazuje wyraźnie na podstawy hellenistyczne jako na najsil-
niejsze, panujące w sztuce starochrześcijańskiej w obrębie śród-
ziemnomorskim.
Najważniejszym jednak typem bazylikalnym jest bazylika
kopułą, ale powstanie jej i rozwój są tak ściśle /.wiązane z bu-
dowlami typu centralnego, że staja sic tylko w związku z niemi
zrozumiale.
II. Kościoły centralne
Bazylika zupełnie odpowiadała potrzebom kultu i zebrań
gminnych. Mimo to bogactwo form późniejszej architektury
chrześcijańskiej umożliwił dopiero odmienny typ świątyni cen-
tralnej, który osiągnął wielki rozwój i sam i w połączeniu z ko-
ściołem bazylikalnym. Zwłaszcza na Wschodzie sial się on
w niedługim Czasie prawie wyla_czuym punktem wyjścia dla mo-
numentalnej architektury kościelnej; stawiał on ważniejsze za-
gadnienia architektoniczne, a w sposobie ich rozwiązania do-
chodziły do pełniejszego wyrazu dążenia artystyczne epoki, ani-
żeli było to możliwe w samej bazylice.
Sama idea użycia budowy centralnej do celów kultu nie
była nowa. W obrębie śródziemnomorskim budowa centralna
jako jeden z pierwotnych typów mieszkania ludzkiego była od
pradawnych czasów używana do celów sepulkralnych a w związku
z lem także jako forma świątyń pamiątkowych; podstawa bu-
dowy była przylem okrągła, a przykrycie i dach dodawano albo
w kształcie otwartego lub równego pułapu, albo prawdziwej lub
naśladowanej kopuły w kształcie komisu lub kaloty. Szczyt roz-
woju tego prostego typu o okrągłej podstawie i dachu w kształcie
Mol<\ Hlttorj* utukl »l«roohr«»*c. * !l
ŚW. Menasza w pustyni Libijskiej albo bazylika ś\v. SergjusZB
W Rusafah, prawdopodobnie fundacja cesarza Anastazjusza z po-
czątku \'| vv. Jest to rys bardzo ważny, który świadczy o lem,
jak silny był wpływ Bizancjum ha architekturę kościelna : ujed-
nostajnił on i uświęcił pewne tylko typy świątyń, nadając im
znaczenie kanoniczne, a tem samem decydując o ich przyszłym
rozwoju.
Od wzorów hellenistycznych oddala się jeszcze najbar-
dziej bazylika wschodnia, a ponieważ zabytki mezopotamskie są
wszystkie późniejsze Ód innych, zdaje się najprawdopodobniej-
BZem, że powstała ona w środkowych częściach Azji Mniejszej,
•lej wpływ zaczyna ujawniać się dopiero w IX w., a już samo
odrzucenie jej typu przez twórczość bizantyńska, i zachodnia
wskazuje wyraźnie na podstawy hellenistyczne jako na najsil-
niejsze, panujące w sztuce starochrześcijańskiej w obrębie śród-
ziemnomorskim.
Najważniejszym jednak typem bazylikalnym jest bazylika
kopułą, ale powstanie jej i rozwój są tak ściśle /.wiązane z bu-
dowlami typu centralnego, że staja sic tylko w związku z niemi
zrozumiale.
II. Kościoły centralne
Bazylika zupełnie odpowiadała potrzebom kultu i zebrań
gminnych. Mimo to bogactwo form późniejszej architektury
chrześcijańskiej umożliwił dopiero odmienny typ świątyni cen-
tralnej, który osiągnął wielki rozwój i sam i w połączeniu z ko-
ściołem bazylikalnym. Zwłaszcza na Wschodzie sial się on
w niedługim Czasie prawie wyla_czuym punktem wyjścia dla mo-
numentalnej architektury kościelnej; stawiał on ważniejsze za-
gadnienia architektoniczne, a w sposobie ich rozwiązania do-
chodziły do pełniejszego wyrazu dążenia artystyczne epoki, ani-
żeli było to możliwe w samej bazylice.
Sama idea użycia budowy centralnej do celów kultu nie
była nowa. W obrębie śródziemnomorskim budowa centralna
jako jeden z pierwotnych typów mieszkania ludzkiego była od
pradawnych czasów używana do celów sepulkralnych a w związku
z lem także jako forma świątyń pamiątkowych; podstawa bu-
dowy była przylem okrągła, a przykrycie i dach dodawano albo
w kształcie otwartego lub równego pułapu, albo prawdziwej lub
naśladowanej kopuły w kształcie komisu lub kaloty. Szczyt roz-
woju tego prostego typu o okrągłej podstawie i dachu w kształcie
Mol<\ Hlttorj* utukl »l«roohr«»*c. * !l