RZEŹBA OKRESU STAROCHORWACKIEGO

161

Ryc. 150. Zadar. Płyta reliefowa ze scenami Rzezi niewiniątek i Ucieczki do Egiptu

i motywami sztuka ornamentacyjna zatraca swoją wewnętrzną organiczną zwartość, spoistość i jed-
nolitość, aczkolwiek, zwłaszcza początkowo, podporządkowuje nowe elementy zasadom swojego wła-
snego sposobu ujmowania i kształtowania.

Charakterystycznym przykładem tego procesu są m. in. dwie płyty marmurowe w zadarskim
muzeum Donata, ozdobione na wzór sarkofagów starochrześcijańskich kompozycjami figuralnymi
(na jednej z płyt sceny Bożego Narodzenia i Hołdu Trzech Króli, na drugiej Rzeź niewiniątek
oraz Ucieczka do Egiptu i postać Jana Chrzciciela), umieszczonymi wśród arkad kolumnowych.
Zarówno same figury, jak arkady i kolumny zamieniły się jednak na motywy płaskie, pozbawione
wszelkiej plastycznej objętości przestrzennej, zbliżając się tym samym do motywów plecionki, któ-
rymi ozdobił artysta obramienia poziome obu płyt. Obie płyty są niewątpliwie typowym przykła-
dem procesu upraszczania, jakiemu ulegała rzeźba figuralna w okresie wczesnego średniowiecza na
terenie całej Europy zachodniej, zbliżając się z jednej strony do ujmowania i traktowania graficz-
nego, a z drugiej do rysów archaicznych, znamiennych dla wszelkiego prymitywizmu.

Jeszcze ważniejszy jest jednak inny zabytek z XI w., przedstawiający podobiznę króla chor-
wackiego na tronie, z jabłkiem królewskim w lewej i krzyżem w prawej ręce oraz z koroną na
głowie. Relief ten znajduje się dzisiaj na płycie w baptysterium katedry splickiej, a jest on już
ze względów historycznych niezmiernie cennym dokumentem. Korona króla ma bowiem formy
„zachodnie”. Takie korony ofiarowywali papieże rzymscy koronowanym przez siebie władcom. Jest
ona tym ciekawsza, że powtarza się — jak zobaczymy — na malowidle ściennym w kościółku
w Stonie, gdzie portretowany jest któryś z królów XI-wiecznych Zety. Ujęcie samej postaci króla,
jak i figury stojącego obok niego dostojnika oraz poddanego u jego stóp są jednak podobne do
form obu zadarskich płyt, być może jeszcze prymitywniejsze. Brak w nich nie tylko plastycznej obję-
tości przestrzennej i wszelkich proporcji, lecz w ogóle zrozumienia ciała ludzkiego. A jednak
kompozycja ta zaciekawia także z innego względu: jest przecież żywą ilustracją transformacji, ja-
kiej doznała w barbarzyńskiej sztuce okresu chorwackiego kompozycja antycznej rzymskiej maiestas
imperatoris. Równocześnie mimo wszystko stanowi także dokument ciągłości, chociaż w zmienio-
nym odczuciu formalnym, sztuki antycznej w najgłębszym nawet średniowieczu. Zarazem „portret”
ten jest ilustracją ostatecznego punktu rozwoju, do którego doszła starochorwacka rzeźba deko-
racyjna.

11 Mole, Sztuka Słowian południowych