DOI Artikel:
Betlejewska, Czesława: Gdańskie szafy sieniowe 2 połowy XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27009#0127
sy: nad cokołem, międzykondygnacyjny i wieńczący, wszystkie o zbli-
żonym przekroju profilowań odwołujących się w swej formie również do
klasycznych początków. Belkowanie gzymsów składa się z trój członowego
architrawu, w którym płaszczyzna fryzu, wypełniana wcześniej dekoracją
reliefową, jest teraz gładka i znacznie cofnięta od wysuniętego gzymsu
wieńczącego. Kompozycję architektoniczną szafy podkreślają po trzy
kolumny w każdej kondygnacji ustawione w klasycznym porządku.
Projekty wcześniejsze, z 3 ćwierci XVII w., których autorami są Peter Paul
(1651; rys A) Mateusz Ihlenbergk (1663; rys. B) i Balcer Nobis (1670; rys. C)
charakteryzuje użycie kolumn toskańskich w kondygnacji dolnej, a w górnej
jońskich. Późniejsze projekty Georga Glaube (1683) i Jacoba Wesenbergka
(1692; rys. F) są dalszym krokiem w rozwoju formy i funkcjonalności szafy
sieniowej. Traci ona teraz dwukondygnacyjny charakter, a jej wnętrze po-
nad cokołem staje się jednoprzestrzenne. Jednokondygnacyjny korpus
rozczłonkowują osadzone na wysokich podstawach kolumny korynckie.
Międzykondygnacyjny gzyms zastępują dwa wąskie prostokątne pola ujęte
profilowaniem, które rozdzielają poduszkowate formy płycin, dolnej
i górnej. Są one teraz już odległym wspomnieniem dwukondygnacyjnej
szafy z wcześniejszych projektów.
W tym zestawieniu projekt szafy Heinricha Wannemachera (1687; rys. E)
można uznać za kontynuację przestarzałej już wówczas formy.
Istotniejsze różnice między projektami dają się zauważyć w odmiennym
traktowaniu profili, które ujmują płyciny drzwi. Wynikają one przede
wszystkim z czasowego zróżnicowania zachowanych projektów szaf.
Najstarszy z projektów Petera Paula (rys. A) traktuje płycinę drzwi
najbardziej płasko, prowadząc ku niej profile złożone z wałków po linii
płaskich uskoków, od profilu zewnętrznego ku płycinie.
Projekt Jacoba Wesenbergka proponuje poduszkę płyciny najbardziej
wydatnie wysuniętą przed lico, ale także różnicuje płaszczyzny między
profilami, prowadząc je po esowatej linii. Ostatnią linię profili wzdłuż
płyciny łamie i gieruje. W ten sposób buduje się światłocieniowość działania
płaszczyzn i ich elegancja. Zbliżony do tego projektu jest szkic Georga
Glaube (1683, rys. D), podobnie kształtujący esowate płaszczyzny w
kierunku brzegu płyciny, ale nie wprowadzający gierowań ostatniego
profilu wokół niej. Stąd lustra płycin w jego projekcie wydają się nieco puste
i martwe. Jakkolwiek sześć projektów szaf gdańskich nie może stanowić
podstawy do ostatecznego wnioskowania o formie i architekturze szafy
sieniowej 2 poł. XVII w., to pozwala przynajmniej na postawienie ostrożnie
sformułowanych kilku wniosków. Może się rodzić przekonanie, że dwukon-
dygnacyjność zanika około roku 1680, chociaż przywiązanie do starszej
formy daje jeszcze o sobie znać, czego dowodem jest projekt Heinricha
Wannemachera (1687, rys. E). W tym samym też czasie płycina nabiera
grubości i znacznie wychodzi przed lico drzwi, a ujmujące ją płaszczyzny
nabierają płynności i kształtowane są po formie zbliżonej do litery S.
Wcześniejsze, starsze przykłady, wprowadzając płynny, esowaty profil na
Gdańskie
szafy
sieniowe
2 połowy
XVII wieku
123
żonym przekroju profilowań odwołujących się w swej formie również do
klasycznych początków. Belkowanie gzymsów składa się z trój członowego
architrawu, w którym płaszczyzna fryzu, wypełniana wcześniej dekoracją
reliefową, jest teraz gładka i znacznie cofnięta od wysuniętego gzymsu
wieńczącego. Kompozycję architektoniczną szafy podkreślają po trzy
kolumny w każdej kondygnacji ustawione w klasycznym porządku.
Projekty wcześniejsze, z 3 ćwierci XVII w., których autorami są Peter Paul
(1651; rys A) Mateusz Ihlenbergk (1663; rys. B) i Balcer Nobis (1670; rys. C)
charakteryzuje użycie kolumn toskańskich w kondygnacji dolnej, a w górnej
jońskich. Późniejsze projekty Georga Glaube (1683) i Jacoba Wesenbergka
(1692; rys. F) są dalszym krokiem w rozwoju formy i funkcjonalności szafy
sieniowej. Traci ona teraz dwukondygnacyjny charakter, a jej wnętrze po-
nad cokołem staje się jednoprzestrzenne. Jednokondygnacyjny korpus
rozczłonkowują osadzone na wysokich podstawach kolumny korynckie.
Międzykondygnacyjny gzyms zastępują dwa wąskie prostokątne pola ujęte
profilowaniem, które rozdzielają poduszkowate formy płycin, dolnej
i górnej. Są one teraz już odległym wspomnieniem dwukondygnacyjnej
szafy z wcześniejszych projektów.
W tym zestawieniu projekt szafy Heinricha Wannemachera (1687; rys. E)
można uznać za kontynuację przestarzałej już wówczas formy.
Istotniejsze różnice między projektami dają się zauważyć w odmiennym
traktowaniu profili, które ujmują płyciny drzwi. Wynikają one przede
wszystkim z czasowego zróżnicowania zachowanych projektów szaf.
Najstarszy z projektów Petera Paula (rys. A) traktuje płycinę drzwi
najbardziej płasko, prowadząc ku niej profile złożone z wałków po linii
płaskich uskoków, od profilu zewnętrznego ku płycinie.
Projekt Jacoba Wesenbergka proponuje poduszkę płyciny najbardziej
wydatnie wysuniętą przed lico, ale także różnicuje płaszczyzny między
profilami, prowadząc je po esowatej linii. Ostatnią linię profili wzdłuż
płyciny łamie i gieruje. W ten sposób buduje się światłocieniowość działania
płaszczyzn i ich elegancja. Zbliżony do tego projektu jest szkic Georga
Glaube (1683, rys. D), podobnie kształtujący esowate płaszczyzny w
kierunku brzegu płyciny, ale nie wprowadzający gierowań ostatniego
profilu wokół niej. Stąd lustra płycin w jego projekcie wydają się nieco puste
i martwe. Jakkolwiek sześć projektów szaf gdańskich nie może stanowić
podstawy do ostatecznego wnioskowania o formie i architekturze szafy
sieniowej 2 poł. XVII w., to pozwala przynajmniej na postawienie ostrożnie
sformułowanych kilku wniosków. Może się rodzić przekonanie, że dwukon-
dygnacyjność zanika około roku 1680, chociaż przywiązanie do starszej
formy daje jeszcze o sobie znać, czego dowodem jest projekt Heinricha
Wannemachera (1687, rys. E). W tym samym też czasie płycina nabiera
grubości i znacznie wychodzi przed lico drzwi, a ujmujące ją płaszczyzny
nabierają płynności i kształtowane są po formie zbliżonej do litery S.
Wcześniejsze, starsze przykłady, wprowadzając płynny, esowaty profil na
Gdańskie
szafy
sieniowe
2 połowy
XVII wieku
123