Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (3.1994)

Lesser
Gieldziński
- kolekcjoner
judaików
i prekursor
żydowskich
muzeów
w Polsce

3. Korona na Torę, Bolzano 1699 r.

4. Korona na Torę, złotnik Joachim Hubner,
Berlin 1779 r.

każdej bóżnicy i dużych Synagogach Postępowych znajdowały się zbiory
rękopisów i ksiąg. Niestety, stary zwyczaj, uprawiany do dziś, nakazuje
zniszczone księgi zakopywać do ziemi. W Krakowie na cmentarzu ży-
dowskim przy ul. Miodowej wzniesiono nowy pseudogrobowiec na ten cel.

Synagogalia w kolekcji Gieldzińskiego stanowią ponad 80% w całym
zbiorze judaistycznym. Zwłaszcza barwne fotografie wybranych obiektów,
reprodukowanych w katalogu muzealnym, bardzo dobrze informują o kla-
sie artystycznej i bogactwie ich posiadaczy. Ozdoby Tory w każdej bóżnicy
stanowiły najcenniejszy zespół. Gieldziński i jego następcy zgromadzili
dziesięć koron. Najstarsza, niezwykle rzadka, pochodzi z roku 1699 ([5]459),
a wykonana została w Bolzano (il. 3). Zanim trafiła do Gdańska,
należała do nieznanej gminy rosyjskich Żydów, prawdopodobnie została
zagubiona w czasie pogromu. Wykonana z pozłacanej miedzi jest nieduża
(15,5 x 18 cm), otwarta. Otok, w formie szerokiej opaski, pokryto płaskim
ornamentem przypominającym okuciowy z kaboszonami, ponad nim ażu-
rowy wysoki otok z bujnych liści ułożonych w symetryczne kompozycje.
Jest to typ korony Żydów sefardyjskich, którzy w przeciwieństwie do aszka-
nazyjskich nakładali na zwój Tory koronę i parę rimmonim. Koron tego typu
zachowało się zaledwie kilka w światowych muzeach.

Spośród pozostałych koron, wykonanych między innymi w Berlinie
i Gdańsku, charakterystyczną formą wyróżnia się korona „typu polskiego"
1809-1810 (k.LG) dwukondygnacjowa, z których górną kondygnację
o znacznie mniejszej średnicy w formie kopułki wspierają stojące lwy.
Najstarszy typ tej korony znany jest ze zbiorów Israel Museum w Jero-

169