Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (3.1994)

Lesser
Gieldziński
- kolekcjoner
judaików
i prekursor
żydowskich
muzeów
w Polsce

7. Tas, monogram złotnika ANL (August 8. Tas, złotnik A. Riedel, Warszawa 1875 r.

Nathanael Lenhard) Gdańsk, 1821-1834 (?)

gogaliów - ozdób Tory - jest dziełem wspomnianego już warszawskiego
złotnika A. Riedla. Są one zupełnie inne w kształcie i proporcjach, nawiązują
do formy występującej na terenach południowej Polski, gdzie w zaborze
austriackim powszechną była forma ogrodowej wazy lub spłaszczonej
ażurowej kuli, ustawionej na nóżce w kształcie profilowanej tralki. Górna
część rimmonim jest znacznie mniejsza, wydłużona ku górze, z ażurową
koroną typu zamkniętej i siedzącym na szczycie ptaszkiem. Bardzo ciekawie
pod względem kompozycji rozmieszczone zostały plastyczne ornamenty
roślinne, harmonizujące z gładkimi, błyszczącymi partiami.

Następną ozdobą na Torę są tasy, przeważnie srebrne, czasami pozła-
cane, Gieldziński zgromadził ich 27 sztuk. Wyróżniają się tu dwie grupy,
berlińska i polska. Pierwsze prace, jeszcze z wieków XVIII i XIX, cechuje
sztywność formy, płaszczyznowość ornamentów, płytki linearny gra-
werunek. Wykonawcy posługują się stosowanymi ogólnie w sztuce ży-
dowskiej motywami dekoracyjnymi, takimi jak palmy, kolumny, antyte-
tycznie ustawione lwy, a nawet motyw rocaille; do dolnej krawędzi tasy mają
podwieszane na łańcuszkach ozdoby w kształcie owalnych medalionów.
Jest to cecha charakterystyczna dla tasów o proweniencji niemieckiej i prus-
kiej. Na uwagę zasługuje tas roboty gdańskiego złotnika ANL (August
Nathanael Lenhard) 1821-1834 (?) o spokojnym wyrazie detalu
i ornamentów (ii. 7).

171