Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (3.1994)

Izabella

Rejduch-

■Samkowa

21. Naczynie sedero-
we na mace i symbo-
liczne potrawy, Pol-
ska, XVIII w. (?)

W każdym domu żydowskim na framudze drzwi wejściowych znajdo-
wała się mezuza. Prostokątne długie pudełko (oprawka) z otworkiem, przez
który musi być widoczne wypisane imię Boga - Szaddanaj, na pergaminie,
według biblijnego nakazu. W zbiorze gdańskim znajduje się mezuza
z warsztatu znanego warszawskiego złotnika Pogorzelskiego (1878 r.),
o którym wiadomo, że wykonywał judaika (il. 18). Mezuza wykonana jest
ze srebra i zdobiona grawerowanym roślinnym ornamentem na ściance
frontowej. Sprzed roku 1939 w muzeach polskich zachowało się zaledwie
kilka mezuz.

Na zakończenie Szabasu Żydzi wąchali „wonności" przechowywane
w specjalnych naczyniach, w Polsce nazywano je balsaminkami, jednak
najczęściej po hebrajsku besamimbiichse. Nadawano im zasadniczo kształt
wieżyczek, ale w XIX stuleciu bez ograniczeń nadawano tym naczyniom
kształty: krzewów, owoców, zwierząt, różnych przedmiotów, nawet mini-
aturowej lokomotywy'7. Balsaminki znajdowały się w każdej żydowskiej

17 M. Narkis The Origin of the Spicebox Knoum as The Hadas, Eretz Israel 6: 1960; - Towers of Spice. The Toiver-
Shape Tradition in Havdalah Spiceboxes. Oprać, zbiorowe The Israel Museum Jerusalem, Jerusalem 1982; - W tymże
Muzeum w sali „Kolekcji Józefa Stieglitza" eksponowana jest srebrna balsaminka w kształcie owocu granatu,
określona jako wyrób gdański z XVII w., por. H. Benjamin The Stieglitz Collection Masterpieces of Jeioish Art,
Jerusalem 1979, s. 98.

182