DOI Artikel:
Pabiś-Gagis, Jolanta; Woziński, Andrzej: Późnogotycki krucyfiks w kościele św: trójcy w Gdańsku; konserwacja, forma, styl, pochodzenie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0045
wnika mały Jezus z krzyżem, z wieszaka na ścianie zwisa biały ręcznik ozdobiony
błękitnymi pasami w układzie dwa razy po trzy przy każdym końcu (ił. 21). Po-
dobnym motywem potrójnych pasków ozdobiony jest całun, w którym Chrystus
składany jest do grobu na przypisywanym temu samemu twórcy tzw. Tryptyku Sei-
lern z ok. 1410 r. (Courtauld Institute Galleries, Londyn)52. Biała pasiasta tkanina
powtarza się zresztą kilkakrotnie w pracach wiązanych z warsztatem Roberta Cam-
pina/Mistrza z Flemalle53. Ręcznikowi w tryptyku Merode przypisywano głębsze
znaczenie symboliczne54. Uwagę naszą budzi interpretacja uwzględniająca zdobiące
go paski. Charles Ilsley Minott wysunął hipotezę, że ręcznik z 12 paskami może
symbolizować szaty liturgiczne i odnosić się do umycia nóg 12 Apostołom przez
Chrystusa, który w epizodzie tym przyjął rolę najniższego kapłana - sługi. Św. Au-
gustyn w komentarzu do Ewangelii św. Jana - przywołanym przez tego badacza
- porównywał wodę, którą Chrystus obmył stopy Apostołom, do Jego krwi, któ-
ra spływając na ziemię podczas Ukrzyżowania, zmyła grzechy ludzkości. Uczony
zestawił ręcznik z całunem, w który owinięto ciało Chrystusa po śmierci. W jego
ujęciu ręcznik ma odwołania do początku i końca Pasji Chrystusa55. Perizonium
Chrystusa w Gdańsku ma również 12 pasów i budzi skojarzenia ze zgrzebnym ręcz-
nikiem. Czy można mu jednak przypisywać podobne treści? Ta kwestia wymaga
dalszych poszukiwań. Można natomiast przyjąć z dużą dozą prawdopodobieństwa,
że ów motyw ikonograficzny ma rodowód niderlandzki56, podobnie jak sposób
ujęcia postaci Chrystusa w norymberskich krucyfiksach, na co zwrócił uwagę
Roller.
Stadeł Museum am Main, und der Gemaldegalerie der Staatlichen Museen zu Berlin, hrsg. von
S. Kemperdick und J. Sander, 2008, Kat. 4.
52 A. Chatelet, op. cit., s. 52-60, cat. 3; Der Meister von Flemalle..., s. 14, Abb. 4.
53 Zwraca na to uwagę Carla Gottlieb, The Brussels Version ofthe Merode Annunciation, „The
Art Bulletin”, 39, 1, 1957, s. 54 ff., wymieniając oprócz brukselskiej wersji Zwiastowania z tryp-
tyku Merode, Zdjęcie z Krzyża i Ukrzyżowanie Rogiera van der Weyden z Prado, Ukrzyżowanie
z Berlina oraz dzieła późniejszych malarzy niderlandzkich: Gerarda Davida (Ukrzyżowanie)
i naśladowcy Joosa van Cleve (Maria z Dzieciątkiem).
54 Najczęściej odczytywano go jako symbol czystości, doszukiwano się też treści eklezjologicz-
nych, m.in. C. Gottlieb, Rescipients per fenestras: The Symbolism ofthe Merode Altarpiece, „Oud Hol-
land”, CXXXV, 1970, s. 65-66; C. Hahn, „Joseph Will Perfect, Mary Enlighten and Jesus Save Thee”: The
Holy Family as Marriage Model in the Merode Triptych, „The Art Bulletin”, 68,1,1986, s. 63; A. Chatelet,
op. cit., cat. 3 (tutaj omówienie stanu badań); por. Der Meister von Flemalle..., Kat. 4.
55 Ch.I. Minott, The Theme ofthe Merode Altarpiece, „The Art Bulletin”, 51,3, 1969, s. 271.
56 Dodać jednak należy, iż chustę ozdobioną wzdłuż krótszych boków potrójnymi niebieska-
wymi paskami spotykamy na kolońskim obrazie ukazującym Mszę św. Grzegorza z ok. 1460 r.
(Diózesanmuseum, Freising), zob. Kreuz und Kruzifix. Zeichen und Bild, rsg. von S. Anneser (Ka-
taloge und Schriften Diózesanmuseum Freising, Bd. 39), Lindenberg im Allgau 2005, Kat. III. 1,
a ponadto znane są z wykopalisk w Londynie wełniane tkaniny datowane na II połowę i ko-
niec XIV w. zdobione ciemnymi pasami, E. Crowfoot, F. Pritchard, K. Staniland, Textiles and
Clothing c. 1150-c. 1450 (Medieval Finds from Excavations in London: 4), Museum of London
2001 (2wyd.),Pl. 9-10.
Późnogotycki
krucyfiks
w kościele
św. Trójcy...
39
błękitnymi pasami w układzie dwa razy po trzy przy każdym końcu (ił. 21). Po-
dobnym motywem potrójnych pasków ozdobiony jest całun, w którym Chrystus
składany jest do grobu na przypisywanym temu samemu twórcy tzw. Tryptyku Sei-
lern z ok. 1410 r. (Courtauld Institute Galleries, Londyn)52. Biała pasiasta tkanina
powtarza się zresztą kilkakrotnie w pracach wiązanych z warsztatem Roberta Cam-
pina/Mistrza z Flemalle53. Ręcznikowi w tryptyku Merode przypisywano głębsze
znaczenie symboliczne54. Uwagę naszą budzi interpretacja uwzględniająca zdobiące
go paski. Charles Ilsley Minott wysunął hipotezę, że ręcznik z 12 paskami może
symbolizować szaty liturgiczne i odnosić się do umycia nóg 12 Apostołom przez
Chrystusa, który w epizodzie tym przyjął rolę najniższego kapłana - sługi. Św. Au-
gustyn w komentarzu do Ewangelii św. Jana - przywołanym przez tego badacza
- porównywał wodę, którą Chrystus obmył stopy Apostołom, do Jego krwi, któ-
ra spływając na ziemię podczas Ukrzyżowania, zmyła grzechy ludzkości. Uczony
zestawił ręcznik z całunem, w który owinięto ciało Chrystusa po śmierci. W jego
ujęciu ręcznik ma odwołania do początku i końca Pasji Chrystusa55. Perizonium
Chrystusa w Gdańsku ma również 12 pasów i budzi skojarzenia ze zgrzebnym ręcz-
nikiem. Czy można mu jednak przypisywać podobne treści? Ta kwestia wymaga
dalszych poszukiwań. Można natomiast przyjąć z dużą dozą prawdopodobieństwa,
że ów motyw ikonograficzny ma rodowód niderlandzki56, podobnie jak sposób
ujęcia postaci Chrystusa w norymberskich krucyfiksach, na co zwrócił uwagę
Roller.
Stadeł Museum am Main, und der Gemaldegalerie der Staatlichen Museen zu Berlin, hrsg. von
S. Kemperdick und J. Sander, 2008, Kat. 4.
52 A. Chatelet, op. cit., s. 52-60, cat. 3; Der Meister von Flemalle..., s. 14, Abb. 4.
53 Zwraca na to uwagę Carla Gottlieb, The Brussels Version ofthe Merode Annunciation, „The
Art Bulletin”, 39, 1, 1957, s. 54 ff., wymieniając oprócz brukselskiej wersji Zwiastowania z tryp-
tyku Merode, Zdjęcie z Krzyża i Ukrzyżowanie Rogiera van der Weyden z Prado, Ukrzyżowanie
z Berlina oraz dzieła późniejszych malarzy niderlandzkich: Gerarda Davida (Ukrzyżowanie)
i naśladowcy Joosa van Cleve (Maria z Dzieciątkiem).
54 Najczęściej odczytywano go jako symbol czystości, doszukiwano się też treści eklezjologicz-
nych, m.in. C. Gottlieb, Rescipients per fenestras: The Symbolism ofthe Merode Altarpiece, „Oud Hol-
land”, CXXXV, 1970, s. 65-66; C. Hahn, „Joseph Will Perfect, Mary Enlighten and Jesus Save Thee”: The
Holy Family as Marriage Model in the Merode Triptych, „The Art Bulletin”, 68,1,1986, s. 63; A. Chatelet,
op. cit., cat. 3 (tutaj omówienie stanu badań); por. Der Meister von Flemalle..., Kat. 4.
55 Ch.I. Minott, The Theme ofthe Merode Altarpiece, „The Art Bulletin”, 51,3, 1969, s. 271.
56 Dodać jednak należy, iż chustę ozdobioną wzdłuż krótszych boków potrójnymi niebieska-
wymi paskami spotykamy na kolońskim obrazie ukazującym Mszę św. Grzegorza z ok. 1460 r.
(Diózesanmuseum, Freising), zob. Kreuz und Kruzifix. Zeichen und Bild, rsg. von S. Anneser (Ka-
taloge und Schriften Diózesanmuseum Freising, Bd. 39), Lindenberg im Allgau 2005, Kat. III. 1,
a ponadto znane są z wykopalisk w Londynie wełniane tkaniny datowane na II połowę i ko-
niec XIV w. zdobione ciemnymi pasami, E. Crowfoot, F. Pritchard, K. Staniland, Textiles and
Clothing c. 1150-c. 1450 (Medieval Finds from Excavations in London: 4), Museum of London
2001 (2wyd.),Pl. 9-10.
Późnogotycki
krucyfiks
w kościele
św. Trójcy...
39