DOI Artikel:
Pabiś-Gagis, Jolanta; Woziński, Andrzej: Późnogotycki krucyfiks w kościele św: trójcy w Gdańsku; konserwacja, forma, styl, pochodzenie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0047
Zastanawiający w gdańskiej rzeźbie jest sposób, w jaki połączono ramiona
z korpusem. Jak wspominaliśmy, są one zakończone czopami, które bez użycia
kleju włożone były w gniazda w stawach barkowych. Nasuwa się pytanie o przy-
czyny posłużenia się tak nietrwałym łączeniem. Ze względu na znaczne wymiary
dzieła i brak analogicznych przypadków należy raczej wykluczyć, by wykorzy-
stywano ją w wielkanocnej liturgii Depositio Crucis, w której rzeźbę Chrystusa
zdejmowano z krzyża i złożywszy jej ręce, składano w grobie. We wszystkich zna-
nych przypadkach rzeźb stosowanych w tej ceremonii ręce Chrystusa były po-
łączone z korpusem ruchomo, najczęściej na zasadzie zawiasów, tak aby można
je było stosownie do sytuacji rozkładać bądź składać57. Bardziej prawdopodobne
wydaje się, że twórca rzeźby nie połączył trwale partii wykonanych z osobnych
kawałków drewna ze względu na konieczność przetransportowania jej z warszta-
tu do miejsca przeznaczenia. Ryzyko uszkodzenia rzeźby przewożonej w całości,
zwłaszcza na znaczną odległość i przy tak dużych rozmiarach, jest zawsze większe
aniżeli w sytuacji, gdy podróżuje ona w częściach. Takie rozwiązanie wydaje się
racjonalne, tym bardziej że połączenie ramion z korpusem w miejscu docelo-
wym z pewnością nie nastręczało poważniejszych problemów ani nie wymagało
szczególnych kwalifikacji. Brak śladów kleju oraz należące do drugiej, szesnasto-
wiecznej warstwy chronologicznej mocowania w postaci kutych gwoździ i płótna
mogą sugerować, że zmontowano ją po upływie dłuższego czasu od momentu
powstania. Wydaje się, że również staranne odcięcie głowy i dolnej partii nóg już
po nałożeniu polichromii, choć zapewne nie planowano tego od początku, mogło
być podyktowane transportem.
Nic nie wskazuje, aby omawiany tutaj krucyfiks mógł powstać w Gdańsku
czy też w Prusach. Jego forma i styl pozostają na tym terenie bez analogii. Pod-
niesione wielorakie pokrewieństwa zdają się przemawiać za tym, że jest on im-
portem z Południowych Niemiec, choć trudno zdecydowanie rozstrzygnąć, czy
powstał właśnie w Norymberdze. Pod względem formalno-stylistycznym mieści
się w konwencji tego ośrodka, natomiast porównując jakość artystyczną, wydaje
się, że krucyfiksy w Heilsbronn, Braunau am Inn czy Warszawie przewyższają
gdańskie dzieło stopniem zaawansowania w oddaniu niuansów ciała ludzkiego
oraz silniejszym ładunkiem ekspresji uzyskanej dzięki wyrafinowanemu połącze-
niu naturalizmu i rozwiązań, które mu przeczą. W gdańskiej rzeźbie więcej jest
uproszczeń i geometrycznego rygoru, jednakże poziomem wydaje się nie odbie-
gać od rzeźb w Emskirchen, kaplicy św. Walpurgii w Norymberdze, Reichens-
chwand, Bad Windsheim, Hersbruck czy Quedlinburgu. Datować ją możemy
3 G. und J. Taubert, Mittelalterliche Kruzifixe mit schwenkbaren Armen, „Zeitschrift des
Deutschen Vereins fur Kunstwissenschaft“, 28, 1969, s. 79-121; J. Taubert, Farbige Skulpturen...,
s. 38-50; J. Tripps, Das handelnde Bildwerk in der Gotik. Forschungen zu den Bedeutungsschichten
und der Funktion des Kirchengebaudes und seiner Ausstattung in der Hoch- und Spatgotik, Berlin
1998, s. 121-127.
Późno gotycki
krucyfiks
w kościele
św. Trójcy...
41
z korpusem. Jak wspominaliśmy, są one zakończone czopami, które bez użycia
kleju włożone były w gniazda w stawach barkowych. Nasuwa się pytanie o przy-
czyny posłużenia się tak nietrwałym łączeniem. Ze względu na znaczne wymiary
dzieła i brak analogicznych przypadków należy raczej wykluczyć, by wykorzy-
stywano ją w wielkanocnej liturgii Depositio Crucis, w której rzeźbę Chrystusa
zdejmowano z krzyża i złożywszy jej ręce, składano w grobie. We wszystkich zna-
nych przypadkach rzeźb stosowanych w tej ceremonii ręce Chrystusa były po-
łączone z korpusem ruchomo, najczęściej na zasadzie zawiasów, tak aby można
je było stosownie do sytuacji rozkładać bądź składać57. Bardziej prawdopodobne
wydaje się, że twórca rzeźby nie połączył trwale partii wykonanych z osobnych
kawałków drewna ze względu na konieczność przetransportowania jej z warszta-
tu do miejsca przeznaczenia. Ryzyko uszkodzenia rzeźby przewożonej w całości,
zwłaszcza na znaczną odległość i przy tak dużych rozmiarach, jest zawsze większe
aniżeli w sytuacji, gdy podróżuje ona w częściach. Takie rozwiązanie wydaje się
racjonalne, tym bardziej że połączenie ramion z korpusem w miejscu docelo-
wym z pewnością nie nastręczało poważniejszych problemów ani nie wymagało
szczególnych kwalifikacji. Brak śladów kleju oraz należące do drugiej, szesnasto-
wiecznej warstwy chronologicznej mocowania w postaci kutych gwoździ i płótna
mogą sugerować, że zmontowano ją po upływie dłuższego czasu od momentu
powstania. Wydaje się, że również staranne odcięcie głowy i dolnej partii nóg już
po nałożeniu polichromii, choć zapewne nie planowano tego od początku, mogło
być podyktowane transportem.
Nic nie wskazuje, aby omawiany tutaj krucyfiks mógł powstać w Gdańsku
czy też w Prusach. Jego forma i styl pozostają na tym terenie bez analogii. Pod-
niesione wielorakie pokrewieństwa zdają się przemawiać za tym, że jest on im-
portem z Południowych Niemiec, choć trudno zdecydowanie rozstrzygnąć, czy
powstał właśnie w Norymberdze. Pod względem formalno-stylistycznym mieści
się w konwencji tego ośrodka, natomiast porównując jakość artystyczną, wydaje
się, że krucyfiksy w Heilsbronn, Braunau am Inn czy Warszawie przewyższają
gdańskie dzieło stopniem zaawansowania w oddaniu niuansów ciała ludzkiego
oraz silniejszym ładunkiem ekspresji uzyskanej dzięki wyrafinowanemu połącze-
niu naturalizmu i rozwiązań, które mu przeczą. W gdańskiej rzeźbie więcej jest
uproszczeń i geometrycznego rygoru, jednakże poziomem wydaje się nie odbie-
gać od rzeźb w Emskirchen, kaplicy św. Walpurgii w Norymberdze, Reichens-
chwand, Bad Windsheim, Hersbruck czy Quedlinburgu. Datować ją możemy
3 G. und J. Taubert, Mittelalterliche Kruzifixe mit schwenkbaren Armen, „Zeitschrift des
Deutschen Vereins fur Kunstwissenschaft“, 28, 1969, s. 79-121; J. Taubert, Farbige Skulpturen...,
s. 38-50; J. Tripps, Das handelnde Bildwerk in der Gotik. Forschungen zu den Bedeutungsschichten
und der Funktion des Kirchengebaudes und seiner Ausstattung in der Hoch- und Spatgotik, Berlin
1998, s. 121-127.
Późno gotycki
krucyfiks
w kościele
św. Trójcy...
41