DOI Artikel:
Kruk, Mirosław Piotr: "Oktoich lwowski" z 1630 r: historyczne i kulturowe związki między Rzecząpospolitą, Mołdawią i Księstwem Moskiewskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0100
Mirosław
Piotr Kruk
hymnografa zamieszczona jest inna strofa rymowana parzyście o charakte-
rze apologetycznym. Wskazano w nich na jego bogobojność, głęboką mą-
drość, inspirację płynącą z natchnienia Ducha Świętego, głoszenie chwały
Matki Bożej poprzez pieśni stanowiące wieczną naukę dla potomnych. Przy-
pomniano, że twórca kanonów i pieśni cerkiewnych, ofiarowujący je Bogu
Trójpostaciowemu, utracił rękę odciętą przez ikonoklastów. W przypadku
każdej z czterech kart z wizerunkiem św. Jana z Damaszku zastosowano zatem
podobny zabieg pozostawienia pola dla wpisania każdorazowo nowego tekstu,
jak w przypadku frontispisu.
Motywy architektoniczne w tle zdradzają zależność od grafiki zachod-
nioeuropejskiej, przenikającej wówczas bez przeszkód do sztuki cerkiewnej.
Na przykładzie Oktoichu lwowskiego z 1630 r. widoczne jest charakterystyczne
balansowanie między ortodoksyjnym charakterem konwencji przedstawienio-
wych, mających często swoje źródło w dawnej, bizantyńskiej, a nawet wczes-
nochrześcijańskiej tradycji obrazowej (ujęcie św. Jana Damasceńskiego według
typu piszącego ewangelisty), a adaptacją współczesnych wzorów architektury
i ornamentów zachodnich, należących do repertuaru stylów nowożytnych: re-
nesansowych, barokowych czy rokokowych. Zachowane analogie pochodzą-
ce z innych druków wydanych w tym czasie we Lwowie i Kijowie wskazują
na różnorodny sposób wykorzystywania w tych przedstawieniach zachodnich
form architektonicznych.
Widoczne w tle elementy architektury renesansowej są wyraźnie archaicz-
ne, lecz użyte ze zrozumieniem ich funkcji, w przeciwieństwie do tychże mo-
tywów w wizerunkach ewangelistów obecnych w Ewangelii wydanej w Wilnie
w roku 1575 w domu Mamoniczów przez Piotra Mścisławca, mających cechy
manierystyczne, a powtarzanych w znacznie późniejszych drukach. W wize-
runku św. Łukasza np., wykorzystanym w Ewangelii z końca XVI w., przecho-
wywanej w Bibliotece Narodowej w Warszawie (il. 25)144, formy są bardziej fan-
tastyczne: bonia są symetrycznie rozmieszczone na cokołach i na impostach.
W umieszczonych na cokołach wazach tkwią swobodnie modelowane ulist-
nione pędy. Zwraca tu uwagę ujęcie ewangelisty Łukasza, jakby zagubionego
na tle spiętrzonej architektury. Pochylony apostoł o wydłużonych proporcjach
i ascetycznym obliczu przytłoczony został fantastycznym zwieńczeniem dźwi-
ganym przez architraw oparty na dwóch wielkich filarach pokrytych wzorem
w formie rybiej łuski. Niekonsekwencje widoczne są w wykorzystaniu form
ornamentu. Ornamenty nadwieszone na architrawie po bokach głowy apo-
stoła pozostają niedookreślone przestrzennie i stylowo. Wyraźnie niderlandy-
zujący charakter posiada rollwerk wieńczący główną arkadę zamykającą się nad
144 Ewangelista Łukasz, odbitka całostronicowa, 315 x 185 mm, Tetraewangeliarz, ko-
niec w. XVI, Biblioteka Narodowa, akc. 2539 - W. Deluga, A. Kaszlej, Sztuka iluminacji...,
poz. 5, il. 11.
94
Piotr Kruk
hymnografa zamieszczona jest inna strofa rymowana parzyście o charakte-
rze apologetycznym. Wskazano w nich na jego bogobojność, głęboką mą-
drość, inspirację płynącą z natchnienia Ducha Świętego, głoszenie chwały
Matki Bożej poprzez pieśni stanowiące wieczną naukę dla potomnych. Przy-
pomniano, że twórca kanonów i pieśni cerkiewnych, ofiarowujący je Bogu
Trójpostaciowemu, utracił rękę odciętą przez ikonoklastów. W przypadku
każdej z czterech kart z wizerunkiem św. Jana z Damaszku zastosowano zatem
podobny zabieg pozostawienia pola dla wpisania każdorazowo nowego tekstu,
jak w przypadku frontispisu.
Motywy architektoniczne w tle zdradzają zależność od grafiki zachod-
nioeuropejskiej, przenikającej wówczas bez przeszkód do sztuki cerkiewnej.
Na przykładzie Oktoichu lwowskiego z 1630 r. widoczne jest charakterystyczne
balansowanie między ortodoksyjnym charakterem konwencji przedstawienio-
wych, mających często swoje źródło w dawnej, bizantyńskiej, a nawet wczes-
nochrześcijańskiej tradycji obrazowej (ujęcie św. Jana Damasceńskiego według
typu piszącego ewangelisty), a adaptacją współczesnych wzorów architektury
i ornamentów zachodnich, należących do repertuaru stylów nowożytnych: re-
nesansowych, barokowych czy rokokowych. Zachowane analogie pochodzą-
ce z innych druków wydanych w tym czasie we Lwowie i Kijowie wskazują
na różnorodny sposób wykorzystywania w tych przedstawieniach zachodnich
form architektonicznych.
Widoczne w tle elementy architektury renesansowej są wyraźnie archaicz-
ne, lecz użyte ze zrozumieniem ich funkcji, w przeciwieństwie do tychże mo-
tywów w wizerunkach ewangelistów obecnych w Ewangelii wydanej w Wilnie
w roku 1575 w domu Mamoniczów przez Piotra Mścisławca, mających cechy
manierystyczne, a powtarzanych w znacznie późniejszych drukach. W wize-
runku św. Łukasza np., wykorzystanym w Ewangelii z końca XVI w., przecho-
wywanej w Bibliotece Narodowej w Warszawie (il. 25)144, formy są bardziej fan-
tastyczne: bonia są symetrycznie rozmieszczone na cokołach i na impostach.
W umieszczonych na cokołach wazach tkwią swobodnie modelowane ulist-
nione pędy. Zwraca tu uwagę ujęcie ewangelisty Łukasza, jakby zagubionego
na tle spiętrzonej architektury. Pochylony apostoł o wydłużonych proporcjach
i ascetycznym obliczu przytłoczony został fantastycznym zwieńczeniem dźwi-
ganym przez architraw oparty na dwóch wielkich filarach pokrytych wzorem
w formie rybiej łuski. Niekonsekwencje widoczne są w wykorzystaniu form
ornamentu. Ornamenty nadwieszone na architrawie po bokach głowy apo-
stoła pozostają niedookreślone przestrzennie i stylowo. Wyraźnie niderlandy-
zujący charakter posiada rollwerk wieńczący główną arkadę zamykającą się nad
144 Ewangelista Łukasz, odbitka całostronicowa, 315 x 185 mm, Tetraewangeliarz, ko-
niec w. XVI, Biblioteka Narodowa, akc. 2539 - W. Deluga, A. Kaszlej, Sztuka iluminacji...,
poz. 5, il. 11.
94