DOI Artikel:
Kruk, Mirosław Piotr: "Oktoich lwowski" z 1630 r: historyczne i kulturowe związki między Rzecząpospolitą, Mołdawią i Księstwem Moskiewskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0106
Mirosław
Piotr Kruk
* * *
Wśród ilustracji Oktoichu zwracają uwagę jeszcze dwie mniejsze ryciny
z tematem Ukrzyżowania (il. 13) oraz dwie z motywem samego krzyża, uję-
tego monumentalnie na tle muru Jerozolimy i spiętrzonych obłoków, wy-
rastającego z góry Golgoty (il. 14). Po jego bokach tkwią wbite w ziemię
narzędzia męki: włócznia i lanca z gąbką. O ile drzeworyty z Ukrzyżowa-
niem mają charakter historyczny, podkreślony przez wyraźne wskazanie
w tle zabudowań Jerozolimy, ukazanie po bokach Chrystusa dwóch Marii,
św. Jana i setnika z uniesioną dłonią i umieszczenie pod jedną z nich wersów
/ 19,25-27, o tyle dwie grafiki z krzyżem mają wyraźnie odmienny charakter:
hieratyczno-dogmatyczny. Jedna z nich uzupełniona została o obramienie
z ornamentu w postaci splotu dwóch wici z wypustkami, będącego echem
późnogotyckiego astwerku. W ten ornamentalny wątek wpisano szereg liter,
u góry: „Ć”, „K”, „X” („Czestnemu” „Krestu” „Chwała”), po bokach: „K” i „T”
(„Kopie”, „Trosk”) i u dołu: „M.”, „L.”, „R.”, „B.” („Miesto”, „Łobnoje”, „Raj”,
„Byst”’). Rozwinięcie skrótów podkreśla wyraźnie aspekt soteriologiczno-
eschatologiczny tego ujęcia.
* * *
Niezmiernie ciekawa i efektowna jest dekoracja winiet (zastawek), w postaci
obfitych splotów roślinno-kwiatowych rozpoczynających każdy kolejny głos
i osobno śpiewy niedzielne (il. 15-19). Charakter winiet przesądza o ich przy-
należności do tzw. stylu roślinnego, rozwijającego się szczególnie intensywnie
od II połowy XVI w., na który wpływ mogły wywrzeć dekoracje rękopiśmien-
ne środkoworuskie czasu Iwana Groźnego147. Wybujałe motywy roślinne róż-
niły się od winiet ruskich ksiąg rękopiśmiennych XV w. wykonanych w stylu
tzw. bałkańskim, opartym na motywie plecionki148.
Księga zwiera ponad dziesięć winiet dużych. Winiety mniejszej szerokości
rozdzielają kolejne dni tygodnia dla poszczególnych głosów (il. 20). Analiza
opublikowanych rycin wskazuje, że redaktorzy księgi posłużyli się w wypadku
głównych winiet tymi samymi klockami drzeworytniczymi, które były w obie-
gu pięćdziesiąt lat wcześniej. Winiety rozpoczynające śpiewy niedzielne głosu
2. i 5. są takie same jak winiety obecne w Apostole z drukarni Iwana Fiedoro-
wa „moskwiczanina” we Lwowie z 1574 r., bliskie pod względem formy i sty-
lu winietom Apostoła moskiewskiego z 1564 r.149, czyli z czasu, gdy Fiedorów
zasadzie symetrii, a nie widzenia perspektywicznego: oku widza odsłania się jednocześnie
lewe ościeże lewego okna i prawe - prawego. Otwory okienne o swobodnych wykrojach są po-
dobnie odległe od pierwowzorów zachodnich jak kapitele o łukowato wygiętych koszach.
147 W. Deluga, A. Kaszlej, op. cit., s. 12-13.
148 Ibidem, s. 12. Ich przerysy opublikował I. Swjencickij.
149 Por. G.N. Lohvyn, op. cit., il.105-106.
100
Piotr Kruk
* * *
Wśród ilustracji Oktoichu zwracają uwagę jeszcze dwie mniejsze ryciny
z tematem Ukrzyżowania (il. 13) oraz dwie z motywem samego krzyża, uję-
tego monumentalnie na tle muru Jerozolimy i spiętrzonych obłoków, wy-
rastającego z góry Golgoty (il. 14). Po jego bokach tkwią wbite w ziemię
narzędzia męki: włócznia i lanca z gąbką. O ile drzeworyty z Ukrzyżowa-
niem mają charakter historyczny, podkreślony przez wyraźne wskazanie
w tle zabudowań Jerozolimy, ukazanie po bokach Chrystusa dwóch Marii,
św. Jana i setnika z uniesioną dłonią i umieszczenie pod jedną z nich wersów
/ 19,25-27, o tyle dwie grafiki z krzyżem mają wyraźnie odmienny charakter:
hieratyczno-dogmatyczny. Jedna z nich uzupełniona została o obramienie
z ornamentu w postaci splotu dwóch wici z wypustkami, będącego echem
późnogotyckiego astwerku. W ten ornamentalny wątek wpisano szereg liter,
u góry: „Ć”, „K”, „X” („Czestnemu” „Krestu” „Chwała”), po bokach: „K” i „T”
(„Kopie”, „Trosk”) i u dołu: „M.”, „L.”, „R.”, „B.” („Miesto”, „Łobnoje”, „Raj”,
„Byst”’). Rozwinięcie skrótów podkreśla wyraźnie aspekt soteriologiczno-
eschatologiczny tego ujęcia.
* * *
Niezmiernie ciekawa i efektowna jest dekoracja winiet (zastawek), w postaci
obfitych splotów roślinno-kwiatowych rozpoczynających każdy kolejny głos
i osobno śpiewy niedzielne (il. 15-19). Charakter winiet przesądza o ich przy-
należności do tzw. stylu roślinnego, rozwijającego się szczególnie intensywnie
od II połowy XVI w., na który wpływ mogły wywrzeć dekoracje rękopiśmien-
ne środkoworuskie czasu Iwana Groźnego147. Wybujałe motywy roślinne róż-
niły się od winiet ruskich ksiąg rękopiśmiennych XV w. wykonanych w stylu
tzw. bałkańskim, opartym na motywie plecionki148.
Księga zwiera ponad dziesięć winiet dużych. Winiety mniejszej szerokości
rozdzielają kolejne dni tygodnia dla poszczególnych głosów (il. 20). Analiza
opublikowanych rycin wskazuje, że redaktorzy księgi posłużyli się w wypadku
głównych winiet tymi samymi klockami drzeworytniczymi, które były w obie-
gu pięćdziesiąt lat wcześniej. Winiety rozpoczynające śpiewy niedzielne głosu
2. i 5. są takie same jak winiety obecne w Apostole z drukarni Iwana Fiedoro-
wa „moskwiczanina” we Lwowie z 1574 r., bliskie pod względem formy i sty-
lu winietom Apostoła moskiewskiego z 1564 r.149, czyli z czasu, gdy Fiedorów
zasadzie symetrii, a nie widzenia perspektywicznego: oku widza odsłania się jednocześnie
lewe ościeże lewego okna i prawe - prawego. Otwory okienne o swobodnych wykrojach są po-
dobnie odległe od pierwowzorów zachodnich jak kapitele o łukowato wygiętych koszach.
147 W. Deluga, A. Kaszlej, op. cit., s. 12-13.
148 Ibidem, s. 12. Ich przerysy opublikował I. Swjencickij.
149 Por. G.N. Lohvyn, op. cit., il.105-106.
100