DOI Artikel:
Kruk, Mirosław Piotr: "Oktoich lwowski" z 1630 r: historyczne i kulturowe związki między Rzecząpospolitą, Mołdawią i Księstwem Moskiewskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0107
był jeszcze w Moskwie tuż przed wyjazdem do Wilna150. Identyczna forma
dekoracyjnego zapisu tytułu zapowiadającego pieśni na określony dzień151
wskazuje, że archaizowany charakter Oktoichu lwowskiego nie wynikał jedy-
nie z wtórnego użycia tych samych klocków, które najwyraźniej były w sta-
łym obiegu, lecz również z bardziej wnikliwego przestudiowania konkret-
nych ksiąg wydanych w środowisku lwowskim pół wieku wcześniej. Można
odnieść wrażenie, że wydaniu tej księgi, pierwszej wydrukowanej w odnowio-
nej drukarni, towarzyszyła szczególna dbałość i chęć uświetnienia jej najlep-
szymi klockami będącymi w obiegu.
Spośród zastawek drobnych zwraca uwagę ornament jednej z nich, powtó-
rzonej w tekście wielokrotnie, np. przed pieśniami na czwartek wieczór gło-
su 4. (il. 21). Obecne są w niej motywy lwów obejmujących kartusz o formie
okuciowej, zdradzając w ten sposób upodobanie do tak częstego i łubianego
w zdobnictwie lwowskim motywu. Ornament okuciowy wiązany z maniery-
zmem występował przede wszystkim w reliefach architektonicznych kościołów
i kaplic Lwowa z I połowy XVII w., a także w cerkiewnym malarstwie oraz gra-
fice lwowskiej i kijowskiej152. U góry kart bądź na końcu podrozdziałów po-
wtarza się często ozdobnik roślinny odbijany na czerwono (il. 20), występujący
na ogół właśnie w drukach lwowskich153.
Szatę graficzną księgi uzupełniają drobne inicjaliki (il. 22), urzekające fine-
zją splotów roślinnych ściśle podporządkowanych zasadzie symetrii, co przy-
pomina, podobnie jak symetria i charakter ujęć architektonicznych, że motywy
zachodnie obecne w księdze stanowią wykładnię ideałów wczesnorenesanso-
wych. Zarazem rozsiane po księdze sploty gałęzi z wypustkami przywodzą na
myśl minioną epokę późnego gotyku, motywy kartuszy w drobnych winietach
są zaś wyrazem upodobań doby manieryzmu, podczas gdy czas powstania księ-
gi przypada na okres dojrzewania baroku. Bliższe ortodoksyjnej ornamentyce
sploty roślinne winiet głównych są już tylko bardziej plastyczną wersją bizan-
tyńskiego stylu roślinnego, przefiltrowanego przez środowisko moskiewskie.
* * *
Cechy ikonograficzne i stylistyczne ilustracji tej i innych cerkiewnych ksiąg
nowożytnych wydanych w drukarniach dawnej Rzeczypospolitej są jeszcze
jedną manifestacją asymilowania na gruncie tradycji wschodniej sposobów
150 Ibidem, s. 19. Po założeniu drukarni w Wilnie, Fiedorów założył drukarnię w Zabłudowie
dla Jerzego Chodkiewicza, a od 1572 r. działał we Lwowie. Kolejną drukarnię założył dla Kon-
stantego Ostrogskiego w Dermaniu pod Ostrogiem.
151 Por. G.N. Lohwyn, op. cit., il. 104.
152 Por. Zaśnięcie, rycina Tymofieja Petrowycza w Homiliach Jana Złotoustego, druk kijowski
z r. 1624; strona tytułowa Służebnika, Kijów 1629 - D.W. Stepowyk, Ukraińska hrafika XVI~XVIII
stolit’. Evoljucija obraznoi systemy, Kyiw 1982, il. na s. 44, 244.
153 W. Witkowski, op. cit., wzór L9 w tabeli w aneksie.
Oktoich
lwowski...
101
dekoracyjnego zapisu tytułu zapowiadającego pieśni na określony dzień151
wskazuje, że archaizowany charakter Oktoichu lwowskiego nie wynikał jedy-
nie z wtórnego użycia tych samych klocków, które najwyraźniej były w sta-
łym obiegu, lecz również z bardziej wnikliwego przestudiowania konkret-
nych ksiąg wydanych w środowisku lwowskim pół wieku wcześniej. Można
odnieść wrażenie, że wydaniu tej księgi, pierwszej wydrukowanej w odnowio-
nej drukarni, towarzyszyła szczególna dbałość i chęć uświetnienia jej najlep-
szymi klockami będącymi w obiegu.
Spośród zastawek drobnych zwraca uwagę ornament jednej z nich, powtó-
rzonej w tekście wielokrotnie, np. przed pieśniami na czwartek wieczór gło-
su 4. (il. 21). Obecne są w niej motywy lwów obejmujących kartusz o formie
okuciowej, zdradzając w ten sposób upodobanie do tak częstego i łubianego
w zdobnictwie lwowskim motywu. Ornament okuciowy wiązany z maniery-
zmem występował przede wszystkim w reliefach architektonicznych kościołów
i kaplic Lwowa z I połowy XVII w., a także w cerkiewnym malarstwie oraz gra-
fice lwowskiej i kijowskiej152. U góry kart bądź na końcu podrozdziałów po-
wtarza się często ozdobnik roślinny odbijany na czerwono (il. 20), występujący
na ogół właśnie w drukach lwowskich153.
Szatę graficzną księgi uzupełniają drobne inicjaliki (il. 22), urzekające fine-
zją splotów roślinnych ściśle podporządkowanych zasadzie symetrii, co przy-
pomina, podobnie jak symetria i charakter ujęć architektonicznych, że motywy
zachodnie obecne w księdze stanowią wykładnię ideałów wczesnorenesanso-
wych. Zarazem rozsiane po księdze sploty gałęzi z wypustkami przywodzą na
myśl minioną epokę późnego gotyku, motywy kartuszy w drobnych winietach
są zaś wyrazem upodobań doby manieryzmu, podczas gdy czas powstania księ-
gi przypada na okres dojrzewania baroku. Bliższe ortodoksyjnej ornamentyce
sploty roślinne winiet głównych są już tylko bardziej plastyczną wersją bizan-
tyńskiego stylu roślinnego, przefiltrowanego przez środowisko moskiewskie.
* * *
Cechy ikonograficzne i stylistyczne ilustracji tej i innych cerkiewnych ksiąg
nowożytnych wydanych w drukarniach dawnej Rzeczypospolitej są jeszcze
jedną manifestacją asymilowania na gruncie tradycji wschodniej sposobów
150 Ibidem, s. 19. Po założeniu drukarni w Wilnie, Fiedorów założył drukarnię w Zabłudowie
dla Jerzego Chodkiewicza, a od 1572 r. działał we Lwowie. Kolejną drukarnię założył dla Kon-
stantego Ostrogskiego w Dermaniu pod Ostrogiem.
151 Por. G.N. Lohwyn, op. cit., il. 104.
152 Por. Zaśnięcie, rycina Tymofieja Petrowycza w Homiliach Jana Złotoustego, druk kijowski
z r. 1624; strona tytułowa Służebnika, Kijów 1629 - D.W. Stepowyk, Ukraińska hrafika XVI~XVIII
stolit’. Evoljucija obraznoi systemy, Kyiw 1982, il. na s. 44, 244.
153 W. Witkowski, op. cit., wzór L9 w tabeli w aneksie.
Oktoich
lwowski...
101