DOI article:
Omilanowska-Kiljańczyk, Małgorzata: Architektura uzdrowiskowa Połągi w latach 1870 - 1914
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28100#0352
Małgorzata Omilanowska
Architektura uzdrowiskowa Połągi w latach
1870-1914
Proces tworzenia kąpielisk morskich w basenie Bałtyku przypadł na I połowę
XIX w., czyli czas, gdy ziemie dawnej Rzeczypospolitej znajdowały się już pod
zaborami. Obszar dawnych Prus Królewskich, wraz z odcinkiem wybrzeża
morskiego w rejonie Zatoki Gdańskiej i Półwyspu Hel, znalazł się we włada-
niu Prus i tam rozwinęły się znane niemieckie uzdrowiska morskie, przede
wszystkim chętnie odwiedzany przez Polaków Sopot, a z czasem, przeważnie
na przełomie III i IV ćwierci XIX w., także mniejsze ośrodki w rejonie Zatoki
Gdańskiej, takie jak pozostające w granicach dzisiejszego Gdańska: Brzeźno
(Brosen), Stogi (Heubude), Westerplatte i najmłodsze Jelitkowo (Glettkau),
oraz położone dzisiaj w granicach Gdyni Orłowo (Adlershorst)1.
Jedyny skrawek wybrzeża morskiego należący przed rozbiorami do Rze-
czypospolitej, który znalazł się w granicach zaboru rosyjskiego, rozciągał się
na północ od Memla (lit. Kłajpeda), po granicę dawnego księstwa kurlandz-
kiego. Największą miejscowością na tym odcinku była położona kilka kilo-
metrów od granicy pruskiej Połąga, niewielkie rybackie miasteczko u ujścia
rzeki Rąży. Mieszkańcy miasteczka, przede wszystkim Litwini, Żydzi i Polacy,
żyli z połowu ryb, obróbki bursztynu i przemytu. Majątek Połąga wraz z kil-
kunastokilometrową linią wybrzeża pomiędzy ujściem Rąży a granicą pruską
należał od 1824 r. do rodziny Tyszkiewiczów i to właśnie oni zainicjowali po-
wstanie morskiego kąpieliska, a następnie uzdrowiska w tym miejscu2.
Pierwsi letnicy korzystający z dobrodziejstw kąpieli morskich zaczęli po-
jawiać się w Połądze już pod koniec II dekady XIX w. Wiadomo, że wakacje
spędzali tu m.in. Wereszczakowie, a istnieje też wysokie prawdopodobień-
stwo, iż w lipcu 1824 r., tuż przed wyjazdem do Petersburga, do Połągi zawi-
tał Adam Mickiewicz. Dzięki Janowi Tadeuszowi Bułharynowi wiemy, że już
w sezonie 1827 r. „sztabs-lekarz Sumskiego Huzarskiego pułku Goldfuss za-
łożył w nadbrzeżnym domku ciepłe wanny i chłodne kąpiele, lecz mało kto
ich używa”3. Pierwsze wzmianki o innych urządzeniach kąpielowych - a były
1 D. Płaza-Opacka, T. Stegner, E. Sztykiel, Po słońce i wodę. Polscy letnicy nad Bałtykiem
w XIX i w pierwszej połowie XX wieku, Gdańsk 2004.
2 R. Aftanazy, Materiały do dziejów rezydencji, pod red. A.J. Baranowskiego, t. IIIA, Warsza-
wa 1987, s. 230-234.
3 T. Bułharyn, Kąpiele morskie na brzegach bałtyckiego morza, w guberniach zachodnich Rosji.
Wypis z Przejażdżki po Inflantach, „Kolumb. Pamiętnik opisom podróży lądowych i morskich,
346
Architektura uzdrowiskowa Połągi w latach
1870-1914
Proces tworzenia kąpielisk morskich w basenie Bałtyku przypadł na I połowę
XIX w., czyli czas, gdy ziemie dawnej Rzeczypospolitej znajdowały się już pod
zaborami. Obszar dawnych Prus Królewskich, wraz z odcinkiem wybrzeża
morskiego w rejonie Zatoki Gdańskiej i Półwyspu Hel, znalazł się we włada-
niu Prus i tam rozwinęły się znane niemieckie uzdrowiska morskie, przede
wszystkim chętnie odwiedzany przez Polaków Sopot, a z czasem, przeważnie
na przełomie III i IV ćwierci XIX w., także mniejsze ośrodki w rejonie Zatoki
Gdańskiej, takie jak pozostające w granicach dzisiejszego Gdańska: Brzeźno
(Brosen), Stogi (Heubude), Westerplatte i najmłodsze Jelitkowo (Glettkau),
oraz położone dzisiaj w granicach Gdyni Orłowo (Adlershorst)1.
Jedyny skrawek wybrzeża morskiego należący przed rozbiorami do Rze-
czypospolitej, który znalazł się w granicach zaboru rosyjskiego, rozciągał się
na północ od Memla (lit. Kłajpeda), po granicę dawnego księstwa kurlandz-
kiego. Największą miejscowością na tym odcinku była położona kilka kilo-
metrów od granicy pruskiej Połąga, niewielkie rybackie miasteczko u ujścia
rzeki Rąży. Mieszkańcy miasteczka, przede wszystkim Litwini, Żydzi i Polacy,
żyli z połowu ryb, obróbki bursztynu i przemytu. Majątek Połąga wraz z kil-
kunastokilometrową linią wybrzeża pomiędzy ujściem Rąży a granicą pruską
należał od 1824 r. do rodziny Tyszkiewiczów i to właśnie oni zainicjowali po-
wstanie morskiego kąpieliska, a następnie uzdrowiska w tym miejscu2.
Pierwsi letnicy korzystający z dobrodziejstw kąpieli morskich zaczęli po-
jawiać się w Połądze już pod koniec II dekady XIX w. Wiadomo, że wakacje
spędzali tu m.in. Wereszczakowie, a istnieje też wysokie prawdopodobień-
stwo, iż w lipcu 1824 r., tuż przed wyjazdem do Petersburga, do Połągi zawi-
tał Adam Mickiewicz. Dzięki Janowi Tadeuszowi Bułharynowi wiemy, że już
w sezonie 1827 r. „sztabs-lekarz Sumskiego Huzarskiego pułku Goldfuss za-
łożył w nadbrzeżnym domku ciepłe wanny i chłodne kąpiele, lecz mało kto
ich używa”3. Pierwsze wzmianki o innych urządzeniach kąpielowych - a były
1 D. Płaza-Opacka, T. Stegner, E. Sztykiel, Po słońce i wodę. Polscy letnicy nad Bałtykiem
w XIX i w pierwszej połowie XX wieku, Gdańsk 2004.
2 R. Aftanazy, Materiały do dziejów rezydencji, pod red. A.J. Baranowskiego, t. IIIA, Warsza-
wa 1987, s. 230-234.
3 T. Bułharyn, Kąpiele morskie na brzegach bałtyckiego morza, w guberniach zachodnich Rosji.
Wypis z Przejażdżki po Inflantach, „Kolumb. Pamiętnik opisom podróży lądowych i morskich,
346