DOI article:
Woziński, Andrzej: Późnogotycka rzeźba monochromatyczna w Prusach
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0087
W rzeźbach monochromatycznych w różnym stopniu występują akcenty
innych kolorów. W zależności od ich zasięgu Taubert61 podzielił je na trzy kate-
gorie: w pełni niepolichromowane, w połowie polichromowane i częściowo poli-
chromowane. Częściowa polichromia pozwalała podkreślić istotne elementy
kompozycji, wydobyć je z monochromatycznej całości. Najczęściej partie poli-
chromowane ograniczają się do oczu i ust, niekiedy obejmują też karnację, czasem
podbarwione są rany. W monochromatycznych nastawach ołtarzowych zdarza
się, że większe fragmenty kompozycji akcentowane są wielobarwnie. Szcze-
gólnymi cechami w zakresie częściowej polichromii odznaczają się niektóre
nastawy ołtarzowe w Północnej Nadrenii. Bardzo ciekawym przypadkiem jest
retabulum Siedmiu Boleści Marii w kościele św. Mikołaja w Kalkarze, wyko-
nane przez Henricka Douwermana w latach 1518-1522. W korpusie nastawy
w osobnych kompartymentach znajdują się: Ofiarowanie Chrystusa w świąty-
ni, Ucieczka do Egiptu, Jezus wśród uczonych. Niesienie Krzyża, Ukrzyżowanie,
Zdjęcie z Krzyża, Złożenie do Grobu; sceny te otaczają centralnie umieszczoną
Pietę. W predelli widzimy Jessego, wyrastające z jego brzucha konary wspinają
się wzdłuż krawędzi korpusu, dosięgając zwieńczenia, w którym na osi stoi
Maria z Dzieciątkiem a po jej bokach Sybilla Tyburtyńska z cesarzem Augu-
stem oraz św. Jan Ewangelista na Patmos z aniołem. Wśród tych wyobrażeń
jedynie Chrystus oraz dwaj łotrzy widniejący w podniesionej partii korpusu
w scenie ukrzyżowania są polichromowani, reszta jest monochromatyczna62.
W retabulum Matki Boskiej w kościele św. Wiktora w Xanten - dziele Dou-
vermana, Henricka van Holta oraz Arnta van Trichta ukończonym przez tego
ostatniego około 1550 r. - częściowa polichromia wykonana przez Rudol-
fa Loesena pokrywa nie tylko partie twarzy, lecz również szaty (biała bluzka
Marii w scenie zwiastowania) oraz tło za Drzewem Jessego w korpusie. Romme
przypuszcza, że takie rozwiązanie mogło mieć na celu ujednolicenie tonacji
barwnej pomiędzy rzeźbami utrzymanymi w kolorze drewna a malowidłami
na skrzydłach63.
W południowoniemieckim, wspomnianym już retabulum Mistrza H.L.
w Niederrotweil monochromatyczne sceny: Ważenie dusz, Chrzest Chrystusa,
Ścięcie św. Jana Chrzciciela i Strącenie Aniołów na awersach skrzydeł nieled-
wie giną wśród wirujących, rozedrganych form, natomiast w korpusie, dzięki
zastosowaniu częściowej polichromii z gmatwaniny draperii i obłoków wyła-
niają się w pełni czytelne Koronacja Marii oraz asystujący jej Archanioł Michał
i św. Jan Chrzciciel64.
Podmalowywanie niektórych partii retabulów monochromatycznych ze
względu na uproszczoną technologię (bez zagruntowania powierzchni, naj-
61 Taubert, Zur Oberflachengestalt..., s. 85.
62 Romme, Holzsichtigkeit..., s. 97.
63 Ibidem, s. 106.
64 Ibidem, s. 107. Według Kahsnitza nie jest pewne, czy częściowa polichromia tej nastawy
jest pierwotna, Kahsnitz, Die Grofien Schnitzaltare..., s. 428.
Późnogotycka
rzeźba mono-
chromatyczna
w Prusach
81
innych kolorów. W zależności od ich zasięgu Taubert61 podzielił je na trzy kate-
gorie: w pełni niepolichromowane, w połowie polichromowane i częściowo poli-
chromowane. Częściowa polichromia pozwalała podkreślić istotne elementy
kompozycji, wydobyć je z monochromatycznej całości. Najczęściej partie poli-
chromowane ograniczają się do oczu i ust, niekiedy obejmują też karnację, czasem
podbarwione są rany. W monochromatycznych nastawach ołtarzowych zdarza
się, że większe fragmenty kompozycji akcentowane są wielobarwnie. Szcze-
gólnymi cechami w zakresie częściowej polichromii odznaczają się niektóre
nastawy ołtarzowe w Północnej Nadrenii. Bardzo ciekawym przypadkiem jest
retabulum Siedmiu Boleści Marii w kościele św. Mikołaja w Kalkarze, wyko-
nane przez Henricka Douwermana w latach 1518-1522. W korpusie nastawy
w osobnych kompartymentach znajdują się: Ofiarowanie Chrystusa w świąty-
ni, Ucieczka do Egiptu, Jezus wśród uczonych. Niesienie Krzyża, Ukrzyżowanie,
Zdjęcie z Krzyża, Złożenie do Grobu; sceny te otaczają centralnie umieszczoną
Pietę. W predelli widzimy Jessego, wyrastające z jego brzucha konary wspinają
się wzdłuż krawędzi korpusu, dosięgając zwieńczenia, w którym na osi stoi
Maria z Dzieciątkiem a po jej bokach Sybilla Tyburtyńska z cesarzem Augu-
stem oraz św. Jan Ewangelista na Patmos z aniołem. Wśród tych wyobrażeń
jedynie Chrystus oraz dwaj łotrzy widniejący w podniesionej partii korpusu
w scenie ukrzyżowania są polichromowani, reszta jest monochromatyczna62.
W retabulum Matki Boskiej w kościele św. Wiktora w Xanten - dziele Dou-
vermana, Henricka van Holta oraz Arnta van Trichta ukończonym przez tego
ostatniego około 1550 r. - częściowa polichromia wykonana przez Rudol-
fa Loesena pokrywa nie tylko partie twarzy, lecz również szaty (biała bluzka
Marii w scenie zwiastowania) oraz tło za Drzewem Jessego w korpusie. Romme
przypuszcza, że takie rozwiązanie mogło mieć na celu ujednolicenie tonacji
barwnej pomiędzy rzeźbami utrzymanymi w kolorze drewna a malowidłami
na skrzydłach63.
W południowoniemieckim, wspomnianym już retabulum Mistrza H.L.
w Niederrotweil monochromatyczne sceny: Ważenie dusz, Chrzest Chrystusa,
Ścięcie św. Jana Chrzciciela i Strącenie Aniołów na awersach skrzydeł nieled-
wie giną wśród wirujących, rozedrganych form, natomiast w korpusie, dzięki
zastosowaniu częściowej polichromii z gmatwaniny draperii i obłoków wyła-
niają się w pełni czytelne Koronacja Marii oraz asystujący jej Archanioł Michał
i św. Jan Chrzciciel64.
Podmalowywanie niektórych partii retabulów monochromatycznych ze
względu na uproszczoną technologię (bez zagruntowania powierzchni, naj-
61 Taubert, Zur Oberflachengestalt..., s. 85.
62 Romme, Holzsichtigkeit..., s. 97.
63 Ibidem, s. 106.
64 Ibidem, s. 107. Według Kahsnitza nie jest pewne, czy częściowa polichromia tej nastawy
jest pierwotna, Kahsnitz, Die Grofien Schnitzaltare..., s. 428.
Późnogotycka
rzeźba mono-
chromatyczna
w Prusach
81