DOI Artikel:
Bielak, Jacek: Wyjazdy stypendialne gdańskich budowniczych, fortyfikatorów i architektów w pierwszej połowie XVII w. Przynek do badań ścieżek kariery i roli architekta w dawnym mieście
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0119
ostatniego wymienia się Henrica Nicolai, który otrzymał stypendium wyjaz-
dowe do Francji w wysokości 225 grzywien13. Chodzi prawdopodobnie o słabo
rozpoznaną postać późniejszego wieloletniego sekretarza Rady Miejskiej, a zara-
zem ojca słynnego logika, filozofa i teologa, Henricusa Nicolai (1605-1660).
Czy z tych kilku wzmianek można już wnioskować, że Rada Miejska poprzez
fundowanie stypendiów dla zatrudnionych budowniczych poszukiwała wzor-
ców nowoczesnej architektury oraz wiedzy o artylerii lub architekturze i sztuce
wojennej? Wydaje się, że twierdzenie to byłoby w tym miejscu jeszcze przed-
wczesne. Stąd zapewne, nie znajdując podstaw do innych wniosków, Pałubicki
uznał stypendium przyznane przez Radę dla Losiusa - syna konrektora Gim-
nazjum - za wyjątek i stwierdził że prawdopodobnie „długotrwałe, bo dziesię-
cioletnie, kosztowne finansów [ani] e jego studiów i niecałe 10 lat pracy dla Rady
przed jego śmiercią spowodowało zarzucenie przez Radę takiego systemu sty-
pendialnego dla przyszłych architektów miejskich”14. Interpretację tę w świetle
nowszych ustaleń należałoby jednak sprostować. Co więcej, z archiwaliów grun-
townie przebadanych przez Pałubickiego, ale w dużej części pominiętych w jego
wypisach, wyłania się zupełnie odmienny obraz postawy Rady Miejskiej. Będzie
go można uchwycić dzięki rozszerzeniu kwerendy na kolejne dziesięciolecia,
czyli po zbadaniu wypłat stypendiów w dłuższej perspektywie czasowej. Dopie-
ro wtedy będą one mogły stanowić bardziej miarodajną podstawę do wyciągnię-
cia ogólniejszych wniosków.
Warto jednak w tym miejscu raz jeszcze przypomnieć, że fortyfikacje i kon-
strukcja machin oblężniczych obok pomiarów siły rażenia pocisków czy budo-
wy urządzeń balistycznych stanowiły - zgodnie z tradycją Witruwiusza - części
jednej wspólnej wiedzy o architekturze. Tradycja ta była jednolita zarówno
w Italii, jak i w Niderlandach, w tych ostatnich jednak praktyka zdobyta pod-
czas budowy fortyfikacji wojennych wzbogacała edukację kształcących się tam
architektów o nowe zdobycze. Stąd w poszukiwaniach archiwalnych należa-
ło zwracać uwagę zarówno na wzmianki o stypendiach o charakterze ściśle
architektonicznym, jak i na kwoty wypłacane na kształcenie w zakresie wiedzy
o fortyfikacjach. Wynika to ze sposobu wprowadzania architekta w zagadnie-
nia nowożytnej sztuki budowlanej oraz nierozdzielności wiedzy o architektu-
rze od pozyskiwania umiejętności z zakresu architectura militaris.
Przedstawiając bogatszy obraz skomplikowanego procesu transferu wie-
dzy do Gdańska z Południa i Północy Europy, warto przywołać nie tylko ślady
umiejętności i wysokich kompetencji Johannesa Losiusa, o których świad-
czy rysunek z 1611 r. oraz miejsca jego kształcenia (Padwa i Lejda), ale trze-
ba wskazać również na inne przykłady inspiracji wiedzą płynącą z południa
Europy. Ślady poświadczające aktywną działalność Rady Miejskiej na rzecz
rozwoju wiedzy o architekturze odnalazł przed kilkunastoma laty Bogusław
13 APG 300, 12/25, s. 247 [115].
14 Pałubicki, Malarze gdańscy..., t. 2, s. 493.
Wyjazdy
stypendialne
gdańskich
budow-
niczych...
113
dowe do Francji w wysokości 225 grzywien13. Chodzi prawdopodobnie o słabo
rozpoznaną postać późniejszego wieloletniego sekretarza Rady Miejskiej, a zara-
zem ojca słynnego logika, filozofa i teologa, Henricusa Nicolai (1605-1660).
Czy z tych kilku wzmianek można już wnioskować, że Rada Miejska poprzez
fundowanie stypendiów dla zatrudnionych budowniczych poszukiwała wzor-
ców nowoczesnej architektury oraz wiedzy o artylerii lub architekturze i sztuce
wojennej? Wydaje się, że twierdzenie to byłoby w tym miejscu jeszcze przed-
wczesne. Stąd zapewne, nie znajdując podstaw do innych wniosków, Pałubicki
uznał stypendium przyznane przez Radę dla Losiusa - syna konrektora Gim-
nazjum - za wyjątek i stwierdził że prawdopodobnie „długotrwałe, bo dziesię-
cioletnie, kosztowne finansów [ani] e jego studiów i niecałe 10 lat pracy dla Rady
przed jego śmiercią spowodowało zarzucenie przez Radę takiego systemu sty-
pendialnego dla przyszłych architektów miejskich”14. Interpretację tę w świetle
nowszych ustaleń należałoby jednak sprostować. Co więcej, z archiwaliów grun-
townie przebadanych przez Pałubickiego, ale w dużej części pominiętych w jego
wypisach, wyłania się zupełnie odmienny obraz postawy Rady Miejskiej. Będzie
go można uchwycić dzięki rozszerzeniu kwerendy na kolejne dziesięciolecia,
czyli po zbadaniu wypłat stypendiów w dłuższej perspektywie czasowej. Dopie-
ro wtedy będą one mogły stanowić bardziej miarodajną podstawę do wyciągnię-
cia ogólniejszych wniosków.
Warto jednak w tym miejscu raz jeszcze przypomnieć, że fortyfikacje i kon-
strukcja machin oblężniczych obok pomiarów siły rażenia pocisków czy budo-
wy urządzeń balistycznych stanowiły - zgodnie z tradycją Witruwiusza - części
jednej wspólnej wiedzy o architekturze. Tradycja ta była jednolita zarówno
w Italii, jak i w Niderlandach, w tych ostatnich jednak praktyka zdobyta pod-
czas budowy fortyfikacji wojennych wzbogacała edukację kształcących się tam
architektów o nowe zdobycze. Stąd w poszukiwaniach archiwalnych należa-
ło zwracać uwagę zarówno na wzmianki o stypendiach o charakterze ściśle
architektonicznym, jak i na kwoty wypłacane na kształcenie w zakresie wiedzy
o fortyfikacjach. Wynika to ze sposobu wprowadzania architekta w zagadnie-
nia nowożytnej sztuki budowlanej oraz nierozdzielności wiedzy o architektu-
rze od pozyskiwania umiejętności z zakresu architectura militaris.
Przedstawiając bogatszy obraz skomplikowanego procesu transferu wie-
dzy do Gdańska z Południa i Północy Europy, warto przywołać nie tylko ślady
umiejętności i wysokich kompetencji Johannesa Losiusa, o których świad-
czy rysunek z 1611 r. oraz miejsca jego kształcenia (Padwa i Lejda), ale trze-
ba wskazać również na inne przykłady inspiracji wiedzą płynącą z południa
Europy. Ślady poświadczające aktywną działalność Rady Miejskiej na rzecz
rozwoju wiedzy o architekturze odnalazł przed kilkunastoma laty Bogusław
13 APG 300, 12/25, s. 247 [115].
14 Pałubicki, Malarze gdańscy..., t. 2, s. 493.
Wyjazdy
stypendialne
gdańskich
budow-
niczych...
113