DOI Artikel:
Kriegseisen, Jacek: Addenda do katalogu wystawy Materia światła i ciała. Alabaster w rzeźbie niderlandzkiej XVI i XVII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0357
Rzeźba z Kwidzyna wydaje się szczególnie bliska dziełom Johanna Heinri-
cha Bohmego starszego. Sposób rzeźbienia szat Marii i św. Józefa - ciężkich,
układających się w drobne fałdy, dekoracyjnie opinających ich sylwetki - bliski
jest strojom figur Marii i św. Jana Ewangelisty, znajdujących się w górnej części
ołtarza w kaplicy zamkowej w WeiCenfels51. Przypominają też fragment tkaniny
zwisający tuż obok głowy małego Jezusa na reliefie ze zbiorów drezdeńskich czy
ukształtowanie fragmentu tuniki personifikacji Jesieni (1678-1679) i Sprawiedli-
wości (1675-1677), również z Drezna (obie rzeźby zniszczone w 1945 r.). Jednak
podobieństwa znajdziemy i w twórczości Bohmego młodszego. Twarz św. Józefa
okolona bujnymi włosami z niespokojnie falującą brodą przywodzi na myśl fizjo-
nomię Abrahama ze sceny Ofiary Izaaka (1690) - reliefu wykonanego z drew-
na polichromowanego w sposób imitujący kamień, wykonanego dla ołtarza
w kaplicy p.w. św. Anny z katedry we Freibergu. I może najważniejsza cecha
przykuwająca uwagę w twórczości obu artystów: wszystkie reliefy są wyso-
kie, a niektóre ich części są prawie pełnoplastyczne, przy czym plany dalsze,
schodzące niemal do grawerunku, zostały opracowane delikatnie i z dużą
dbałością o detale. W dziełach obu rzeźbiarzy powtarza się również sposób
oddania pulchnych postaci dziecięcych oraz charakterystyczny sposób rzeź-
bienia liści palm, a przede wszystkim kęp traw przypominających „uczesane”
pióropusze. W przypadku rzeźb drezdeńskich i dzieła kwidzyńskiego użyto rów-
nież podobnego alabastru o ciemniejszym, szarawym i przejrzystym użyleniu52.
Jednak przypisanie rzeźby Bóhmemu, starszemu lub młodszemu, na obec-
nym etapie stanu badań wydaje się niemożliwe. Pierwszy z nich zmarł bowiem
w 1680 r., a więc na dwa lata przed datą powstania rzeźby kwidzyńskiej, nato-
miast drugi w 1682 r. nie był jeszcze zapewne na tyle biegłym artystą, by móc
wykonać dzieło tak dojrzałe warsztatowo i artystycznie53. Również ważnym
argumentem przeciw autorstwu obu artystów jest fakt, że rzeźba z Kwidzyna jest
niewątpliwie italianizująca, przy czym nie wydaje się, by jej autor oparł się jedy-
nie na wzorach graficznych lub malarskich. Artysta, który wykonał relief musiał
zapoznać się ze sztuką włoską osobiście. Tymczasem o podróży do Włoch
51 Mario Titze, Der barocke Kanzelaltar Johann Heinrich Bóhmes d.A. in der Weifienfelser
Schlofikapelle und dessen Stellung in der sachsischen Kunst des spaten 17. Jahrhunderts, [w:] Wei-
fienfels ais Ort literarischer und kunstlerischer Kultur im Barockzeitalter, Hg. Roswitha Jacobsen,
(„Chloe. Beihefte zum Daphnis”, Bd. 18), Vortrage eines interdisziplinaren Kolloąuiums vom
8-10 Oktober 1992 in Weifienfels, Sachsen/Anhalt, s. 317-329.
52 Dwa reliefy (Hołd Trzech Króli i Pokłon Pasterzy, wym.: 1. - wys. 33 cm, szer. 22 cm;
2. - wys. 31,5 cm, szer. 21,5 cm) wykonane przez artystę południowoniemieckiego (?) w czwar-
tej ćwierci XVII w. z alabastru o podobnym rodzaju użylenia znajdują się w ofercie antykwariatu
Jana Beekhuizena w Amsterdamie.
53 Nie znamy również sygnatury rzeźbiarza. Za konsultacje dotyczące rzeźby kwidzyńskiej
dziękuję dr. Mario Titzemu z Landesamt fur Denkmalpflege und Archaologie Sachsen-Anhalt
w Halle. Zob. Mario Titze, Barockskulptur im Herzogtum Sachsen-Weifienfels, Petersberg 2007;
idem, Das barocke Schneeberg. Kunst und stadtische Kultur des 17. und 18. Jahrhunderts in Sach-
sen, Dresden 2003.
Addenda
do katalogu
wystawy...
351
cha Bohmego starszego. Sposób rzeźbienia szat Marii i św. Józefa - ciężkich,
układających się w drobne fałdy, dekoracyjnie opinających ich sylwetki - bliski
jest strojom figur Marii i św. Jana Ewangelisty, znajdujących się w górnej części
ołtarza w kaplicy zamkowej w WeiCenfels51. Przypominają też fragment tkaniny
zwisający tuż obok głowy małego Jezusa na reliefie ze zbiorów drezdeńskich czy
ukształtowanie fragmentu tuniki personifikacji Jesieni (1678-1679) i Sprawiedli-
wości (1675-1677), również z Drezna (obie rzeźby zniszczone w 1945 r.). Jednak
podobieństwa znajdziemy i w twórczości Bohmego młodszego. Twarz św. Józefa
okolona bujnymi włosami z niespokojnie falującą brodą przywodzi na myśl fizjo-
nomię Abrahama ze sceny Ofiary Izaaka (1690) - reliefu wykonanego z drew-
na polichromowanego w sposób imitujący kamień, wykonanego dla ołtarza
w kaplicy p.w. św. Anny z katedry we Freibergu. I może najważniejsza cecha
przykuwająca uwagę w twórczości obu artystów: wszystkie reliefy są wyso-
kie, a niektóre ich części są prawie pełnoplastyczne, przy czym plany dalsze,
schodzące niemal do grawerunku, zostały opracowane delikatnie i z dużą
dbałością o detale. W dziełach obu rzeźbiarzy powtarza się również sposób
oddania pulchnych postaci dziecięcych oraz charakterystyczny sposób rzeź-
bienia liści palm, a przede wszystkim kęp traw przypominających „uczesane”
pióropusze. W przypadku rzeźb drezdeńskich i dzieła kwidzyńskiego użyto rów-
nież podobnego alabastru o ciemniejszym, szarawym i przejrzystym użyleniu52.
Jednak przypisanie rzeźby Bóhmemu, starszemu lub młodszemu, na obec-
nym etapie stanu badań wydaje się niemożliwe. Pierwszy z nich zmarł bowiem
w 1680 r., a więc na dwa lata przed datą powstania rzeźby kwidzyńskiej, nato-
miast drugi w 1682 r. nie był jeszcze zapewne na tyle biegłym artystą, by móc
wykonać dzieło tak dojrzałe warsztatowo i artystycznie53. Również ważnym
argumentem przeciw autorstwu obu artystów jest fakt, że rzeźba z Kwidzyna jest
niewątpliwie italianizująca, przy czym nie wydaje się, by jej autor oparł się jedy-
nie na wzorach graficznych lub malarskich. Artysta, który wykonał relief musiał
zapoznać się ze sztuką włoską osobiście. Tymczasem o podróży do Włoch
51 Mario Titze, Der barocke Kanzelaltar Johann Heinrich Bóhmes d.A. in der Weifienfelser
Schlofikapelle und dessen Stellung in der sachsischen Kunst des spaten 17. Jahrhunderts, [w:] Wei-
fienfels ais Ort literarischer und kunstlerischer Kultur im Barockzeitalter, Hg. Roswitha Jacobsen,
(„Chloe. Beihefte zum Daphnis”, Bd. 18), Vortrage eines interdisziplinaren Kolloąuiums vom
8-10 Oktober 1992 in Weifienfels, Sachsen/Anhalt, s. 317-329.
52 Dwa reliefy (Hołd Trzech Króli i Pokłon Pasterzy, wym.: 1. - wys. 33 cm, szer. 22 cm;
2. - wys. 31,5 cm, szer. 21,5 cm) wykonane przez artystę południowoniemieckiego (?) w czwar-
tej ćwierci XVII w. z alabastru o podobnym rodzaju użylenia znajdują się w ofercie antykwariatu
Jana Beekhuizena w Amsterdamie.
53 Nie znamy również sygnatury rzeźbiarza. Za konsultacje dotyczące rzeźby kwidzyńskiej
dziękuję dr. Mario Titzemu z Landesamt fur Denkmalpflege und Archaologie Sachsen-Anhalt
w Halle. Zob. Mario Titze, Barockskulptur im Herzogtum Sachsen-Weifienfels, Petersberg 2007;
idem, Das barocke Schneeberg. Kunst und stadtische Kultur des 17. und 18. Jahrhunderts in Sach-
sen, Dresden 2003.
Addenda
do katalogu
wystawy...
351