DOI Artikel:
Kriegseisen, Jacek: Addenda do katalogu wystawy Materia światła i ciała. Alabaster w rzeźbie niderlandzkiej XVI i XVII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0368
Jacek Bowiem, jak słusznie zauważono, „proces ten [zmierzch obowiązującego w środ-
Kriegseisen kowej Europie włoskiego modelu artystycznego - J.K.] odbywał się w poważnym
stopniu z udziałem czynnika francuskiego. (...) Już wstępny przegląd mate-
riału upewnia, że równolegle z krajami języka niemieckiego - na przełomie
XVII i XVIII w. - zmiana taka zaczynała się dokonywać także w Polsce”73.
Tak ciekawie zarysowany program i pochodzenie wzorców graficznych nie-
stety nie pozwala na odpowiedzialne wskazanie autora rzeźbiarskiej dekora-
cji ościeża z domu Ferberów. Nie można również wskazać dla zabytku żadnej
bezpośredniej gdańskiej analogii, bowiem straty wojenne w zakresie rzeźby
drewnianej są ogromne. Z kolei wiedza o rzeźbiarzach i snycerzach działają-
cych w Gdańsku w drugiej połowie XVII w. jest wysoce niesatysfakcjonują-
ca i nie polepszają jej poszukiwania archiwalne, gdyż dokumenty zachowane
w Archiwum Państwowym w Gdańsku dotyczą przede wszystkim zamówień
publicznych, często na dodatek opisanych enigmatycznie. Jednak w literatu-
rze, zapewne ze względu na dzieła zrealizowane w Rzeczypospolitej i później
w Berlinie, na pierwszy plan wybija się postać Andreasa Schlutera, w które-
go twórczości odnajdujemy również realizacje oparte na wzorach Lepautrea.
Za doskonały przykład może posłużyć plastyczna dekoracja tzw. Elisabethsaal
w zburzonym w latach powojennych zamku berlińskim74, gdzie dla postaci
niewolników umieszczonych na gzymsie obiegającym salę można wskazać
wzór w miedziorytach z kilku jego serii75.
Uwzględniając tak interesujący przykład wpływu sztuki francuskiej na
gdańskie środowisko artystyczne (co ze względu na okoliczności i preferen-
cje polityczne w Rzeczypospolitej nie wydaje się niemożliwe) oraz wskazane
wzorniki Lepautrea, za co najmniej dyskusyjne można uznać inspirowanie się
wyłącznie projektami amsterdamskiego budowniczego Philipsa Vingboonsa
przy przebudowie fasady kamienicy przy Długim Targu 20, której wykona-
nie przypisano Andreasowi Schliiterowi76. Ze względu na palladiański wiel-
ki porządek i rodzaj zastosowanej dekoracji rzeźbiarskiej - przede wszyst-
kim motywów charakterystycznych herm w pierwszej kondygnacji budowli,
kamienica została zestawiona z domem stojącym przy Długim Targu 3. Jednak
dekoracja ta wydaje się mieć genetyczne wzorce w innym środowisku. Męskie
hermy domu przy Długim Targu 20 w sposobie kompozycji też zdają się
73 Jakub Sito, Michał Wardzyński, Recepcja twórczości graficznej Jeana Lepautrea Młodszego
w sztuce sakralnej Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, [w:] Francusko-polskie relacje artystyczne
w epoce nowożytnej, red. Andrzej Pieńkos, Agnieszka Rosales Rodriguez, Warszawa 2010, s. 68.
74 Zob. www.historisches-stadtschloss.de (10.10.2012).
75 Placarts ou ornemenspo[ur] lenrichisse[ments] des cha[m\bres ou des alcoves, wyd. Pierre
Mariette, Paris 1659; Desseins de lambris a 1’Italienne pour orner et embellir les chambres, sales,
galeries, et autres lieux magnifiąues, wyd. Pierre Mariette, Paris 1659; Lambris a la franęoise, wyd.
Pierre Mariette [b.d.w],
76 Dąbrówka Lipska, Dekoracje fasad gdańskich kamienic przypisane Andrzejowi Schliiterowi
Młodszemu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytko-
znawstwo i Konserwatorstwo” 2011, z. 40, s. 95-128, tam starsza literatura.
362
Kriegseisen kowej Europie włoskiego modelu artystycznego - J.K.] odbywał się w poważnym
stopniu z udziałem czynnika francuskiego. (...) Już wstępny przegląd mate-
riału upewnia, że równolegle z krajami języka niemieckiego - na przełomie
XVII i XVIII w. - zmiana taka zaczynała się dokonywać także w Polsce”73.
Tak ciekawie zarysowany program i pochodzenie wzorców graficznych nie-
stety nie pozwala na odpowiedzialne wskazanie autora rzeźbiarskiej dekora-
cji ościeża z domu Ferberów. Nie można również wskazać dla zabytku żadnej
bezpośredniej gdańskiej analogii, bowiem straty wojenne w zakresie rzeźby
drewnianej są ogromne. Z kolei wiedza o rzeźbiarzach i snycerzach działają-
cych w Gdańsku w drugiej połowie XVII w. jest wysoce niesatysfakcjonują-
ca i nie polepszają jej poszukiwania archiwalne, gdyż dokumenty zachowane
w Archiwum Państwowym w Gdańsku dotyczą przede wszystkim zamówień
publicznych, często na dodatek opisanych enigmatycznie. Jednak w literatu-
rze, zapewne ze względu na dzieła zrealizowane w Rzeczypospolitej i później
w Berlinie, na pierwszy plan wybija się postać Andreasa Schlutera, w które-
go twórczości odnajdujemy również realizacje oparte na wzorach Lepautrea.
Za doskonały przykład może posłużyć plastyczna dekoracja tzw. Elisabethsaal
w zburzonym w latach powojennych zamku berlińskim74, gdzie dla postaci
niewolników umieszczonych na gzymsie obiegającym salę można wskazać
wzór w miedziorytach z kilku jego serii75.
Uwzględniając tak interesujący przykład wpływu sztuki francuskiej na
gdańskie środowisko artystyczne (co ze względu na okoliczności i preferen-
cje polityczne w Rzeczypospolitej nie wydaje się niemożliwe) oraz wskazane
wzorniki Lepautrea, za co najmniej dyskusyjne można uznać inspirowanie się
wyłącznie projektami amsterdamskiego budowniczego Philipsa Vingboonsa
przy przebudowie fasady kamienicy przy Długim Targu 20, której wykona-
nie przypisano Andreasowi Schliiterowi76. Ze względu na palladiański wiel-
ki porządek i rodzaj zastosowanej dekoracji rzeźbiarskiej - przede wszyst-
kim motywów charakterystycznych herm w pierwszej kondygnacji budowli,
kamienica została zestawiona z domem stojącym przy Długim Targu 3. Jednak
dekoracja ta wydaje się mieć genetyczne wzorce w innym środowisku. Męskie
hermy domu przy Długim Targu 20 w sposobie kompozycji też zdają się
73 Jakub Sito, Michał Wardzyński, Recepcja twórczości graficznej Jeana Lepautrea Młodszego
w sztuce sakralnej Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, [w:] Francusko-polskie relacje artystyczne
w epoce nowożytnej, red. Andrzej Pieńkos, Agnieszka Rosales Rodriguez, Warszawa 2010, s. 68.
74 Zob. www.historisches-stadtschloss.de (10.10.2012).
75 Placarts ou ornemenspo[ur] lenrichisse[ments] des cha[m\bres ou des alcoves, wyd. Pierre
Mariette, Paris 1659; Desseins de lambris a 1’Italienne pour orner et embellir les chambres, sales,
galeries, et autres lieux magnifiąues, wyd. Pierre Mariette, Paris 1659; Lambris a la franęoise, wyd.
Pierre Mariette [b.d.w],
76 Dąbrówka Lipska, Dekoracje fasad gdańskich kamienic przypisane Andrzejowi Schliiterowi
Młodszemu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytko-
znawstwo i Konserwatorstwo” 2011, z. 40, s. 95-128, tam starsza literatura.
362