DOI article:
Lorenc, Agnieszka: Przedstawienie aniołów na sklepieniu nawy kaplicy zamkowej w Lublinie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27407#0155
MATERtAŁY
151
jednak wszystkie „elementy", tak jak tego wymagały przyjęte zasady umieszczenia ich
w kopule i poniżej.
Punktem kulminacyjnym cyklu jest Etimasia - tron znajdujący się przy ścianie po-
łudniowej, uosobienie Chrystusa. Od niego wypada rozpocząć interpretację przedsta-
wienia. Pojawiają się więc najpierw stojące najbliżej - według hierarchii Dionizego i
wizji Ezechiela (Ez 1; 4-18, 23) - cherubiny unoszące tron, jednocześnie pełniące rolę
„głoszących mądrość", na co wskazują wielookie skrzydła**'.
Dlaczego jednoznacznie można je nazwać cherubinami? Ich zaczerwienione końce
skrzydeł mogą świadczyć równie dobrze o „ognistej" naturze przypisywanej serafi-
nom".
Według Dionizego to właśnie cherubinom przypada w udziale zdolność unoszenia
się w najwyższych partiach nieba, kontemplowania Boga nawet ponad świetlistymi
duchami". To one - według Ezechiela - unoszą „świetlisty rydwan Boga", a ponie-
waż poruszają się, pokryte oczami skrzydła mają opuszczone". Pierwotny tetramorfos
- na podstawie wizji Ezechiela - został upodobniony do sześcioskrzydłych serafinów.
Jednocześnie w X w. przypisywano im funkcje „bóstw" opiekuńczych. Jako „wiecznie
czuwające" zostały umieszczone w skrajnych polach kaplicy - nad wejściem. Przedsta-
wienia cherubinów - wielookich postaci o sześciu skrzydłach - znajdujemy w sztuce
koptyjskiej, nubijskiej, w miniaturach Maexta^ Trt'ttt'fttft'y z greckiego ewangeliarza
(Wiedeń, Biblioteka Narodowa, Suppl, gr. 52 wg Grabara), gdzie dokładnie widać
różnice między cherubinami o twarzach ludzkich, wyrazistych, mającymi dwie pary
skrzydeł, a serafinami, których twarze są nierozpoznawalne i które mają trzy pary
skrzydeł".
Archaniołowie i aniołowie, kolejne duchy w hierarchii Dionizego, przestawiani są
zazwyczaj jako istoty antropomorficzne. Spełniają bezpośrednio Boże polecenia, trwając
jednocześnie nieustannie w postawie adoracji. Pełnią niejako „straż honorową u Bożego
boku". Poruszone wstążki-przepaski wyrażają zasłuchanie się w Boże rozkazy". Zgro-
madzeni tu archaniołowie, przybrani w lorosy (uzupełniające często stroje cesarskie),
chitony, czerwone chimationy, trzymają w dłoniach flabella, obdarzeni są więc wysoki-
mi dystynkcjami - godnościami jako stojący tak blisko Boga". Każdy z nich w pra-
wej ręce trzyma kulę, na której znajduje się napis IC XC, symbolizujący potęgę władzy
Chrystusa. Są więc Jego przedstawicielami na ziemi. Nasuwa się pytanie, czy siedem
przedstawionych postaci archaniołów odpowiada wizji siedmiu apokaliptycznych istot,
a w związku z tym, czy przedstawienie jest wizją apokaliptyczną. Wydaje się jednak,
że taką możliwość można łatwo wykluczyć po odwołaniu się do całości malowidła.
'"Denis L'a eoropagit, La hierarchie Ceieste, introd. par R. Roques, étudié et
text critique G. Meil, Paris 1970, s. 105.
" Tamże, s. 108.
" Tamże.
" Tamże, s. 109.
"Różycka-Bryzek, dz. cyt., s. 32-33.
" W a 1 i c k i, dz. cyt., s. 55.
H. L e c ! e r q, DiaheÜMm, [w:] Dictionnaire ci'Archeoiogie Chrétienne et de Litttrgie,
t. 5. wyd. F. Cabrol, H. Leclerq, Paris 1924, s. 1610-1625.
151
jednak wszystkie „elementy", tak jak tego wymagały przyjęte zasady umieszczenia ich
w kopule i poniżej.
Punktem kulminacyjnym cyklu jest Etimasia - tron znajdujący się przy ścianie po-
łudniowej, uosobienie Chrystusa. Od niego wypada rozpocząć interpretację przedsta-
wienia. Pojawiają się więc najpierw stojące najbliżej - według hierarchii Dionizego i
wizji Ezechiela (Ez 1; 4-18, 23) - cherubiny unoszące tron, jednocześnie pełniące rolę
„głoszących mądrość", na co wskazują wielookie skrzydła**'.
Dlaczego jednoznacznie można je nazwać cherubinami? Ich zaczerwienione końce
skrzydeł mogą świadczyć równie dobrze o „ognistej" naturze przypisywanej serafi-
nom".
Według Dionizego to właśnie cherubinom przypada w udziale zdolność unoszenia
się w najwyższych partiach nieba, kontemplowania Boga nawet ponad świetlistymi
duchami". To one - według Ezechiela - unoszą „świetlisty rydwan Boga", a ponie-
waż poruszają się, pokryte oczami skrzydła mają opuszczone". Pierwotny tetramorfos
- na podstawie wizji Ezechiela - został upodobniony do sześcioskrzydłych serafinów.
Jednocześnie w X w. przypisywano im funkcje „bóstw" opiekuńczych. Jako „wiecznie
czuwające" zostały umieszczone w skrajnych polach kaplicy - nad wejściem. Przedsta-
wienia cherubinów - wielookich postaci o sześciu skrzydłach - znajdujemy w sztuce
koptyjskiej, nubijskiej, w miniaturach Maexta^ Trt'ttt'fttft'y z greckiego ewangeliarza
(Wiedeń, Biblioteka Narodowa, Suppl, gr. 52 wg Grabara), gdzie dokładnie widać
różnice między cherubinami o twarzach ludzkich, wyrazistych, mającymi dwie pary
skrzydeł, a serafinami, których twarze są nierozpoznawalne i które mają trzy pary
skrzydeł".
Archaniołowie i aniołowie, kolejne duchy w hierarchii Dionizego, przestawiani są
zazwyczaj jako istoty antropomorficzne. Spełniają bezpośrednio Boże polecenia, trwając
jednocześnie nieustannie w postawie adoracji. Pełnią niejako „straż honorową u Bożego
boku". Poruszone wstążki-przepaski wyrażają zasłuchanie się w Boże rozkazy". Zgro-
madzeni tu archaniołowie, przybrani w lorosy (uzupełniające często stroje cesarskie),
chitony, czerwone chimationy, trzymają w dłoniach flabella, obdarzeni są więc wysoki-
mi dystynkcjami - godnościami jako stojący tak blisko Boga". Każdy z nich w pra-
wej ręce trzyma kulę, na której znajduje się napis IC XC, symbolizujący potęgę władzy
Chrystusa. Są więc Jego przedstawicielami na ziemi. Nasuwa się pytanie, czy siedem
przedstawionych postaci archaniołów odpowiada wizji siedmiu apokaliptycznych istot,
a w związku z tym, czy przedstawienie jest wizją apokaliptyczną. Wydaje się jednak,
że taką możliwość można łatwo wykluczyć po odwołaniu się do całości malowidła.
'"Denis L'a eoropagit, La hierarchie Ceieste, introd. par R. Roques, étudié et
text critique G. Meil, Paris 1970, s. 105.
" Tamże, s. 108.
" Tamże.
" Tamże, s. 109.
"Różycka-Bryzek, dz. cyt., s. 32-33.
" W a 1 i c k i, dz. cyt., s. 55.
H. L e c ! e r q, DiaheÜMm, [w:] Dictionnaire ci'Archeoiogie Chrétienne et de Litttrgie,
t. 5. wyd. F. Cabrol, H. Leclerq, Paris 1924, s. 1610-1625.