DOI Artikel:
Okoń, Waldemar: Ikonografia Tadeusza Kościuszki - wybrane zagadnienia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27409#0079
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XLIII, zeszyt 4 - 1995
WALDEMAR OKOŃ
Wrocław
IKONOGRAFIA TADEUSZA KOŚCIUSZKI
- WYBRANE ZAGADNIENIA
Leonard Chodźko opisuje w swej popularnej książeczce poświęconej życiu
Tadeusza Kościuszki taką scenę:
W roku 1793 Kościuszko był w Paryżu z Tadeuszem Mostowskim. W owym czasie był w
Palais Royal obok Café de la Rotonde artysta sztycharz nazwiskiem Chrétien, który wynalazł
sposób zwany physionotrace. Kościuszko i Mostowski poszli do niego, aby kazać wyrytować
swoje wizerunki. Gdy artysta skreślił pierwsze rysy, Kościuszko rzekł: „O ile mogę sądzić,
podobieństwo jest nader trafne, ale z mojemi długiemi włosami wyglądam bardziej na księdza niż
na żołnierza”. Na to Mostowski odrzekł: „Można temu łatwo zaradzić. Ponieważ na nowo masz
walczyć za ojczyznę, a więc trzeba jeszcze dać ci szablę w rękę”. To mówiąc, wziął szablę stojącą
w kącie rytownika i trzymał przed sobą. Gdy rytownik dokompletował ten obraz, Mostowski
dodał: „Ponieważ ten wizerunek dojdzie do Polski, a więc trzeba wyrytować u spodu następne
słowa po polsku: «Boże pozwól raz jeszcze bić się za Ojczyznę»”1 (il. 1).
Pozwoliłem sobie przytoczyć ten dość obszerny fragment wspomnień Chodź-
ki, ponieważ znakomicie wprowadza on w samo jądro sztuki i historii - pry-
mamych żywiołów, z jakimi styka się każdy, kto zajmuje się wizerunkami
wodza insurekcji. Cytat ten jest godny uwagi również i z tego względu, że
historią i sztuką zdają się tu rządzić przez chwilę przypadek i doraźność dzia-
łań, czyli siły odległe od uporządkowanego, kierowanego - jak sądzono w tam-
1 Tadeusz Kościuszko, przez Leonarda Chodźkę, Warszawa 1906, s. 32, prwdr. 1858.
M. Gumowski, omawiając ikonografię Kościuszki stwierdza, że wizerunek przyszłego Naczelnika
powstania „z szablą do góry wzniesioną” wykonany został w zakładzie E. Quenedeya, w którym
Chrétien był tylko pomocnikiem, oraz że rycina ta została odbita na okładce dziełka pt. Pobudki
do cnót rycerskich. Warszawa 1794 i znajdowała się również „nawet na rękawiczkach skórzanych,
które Kościuszko znajomym i zasłużonym rozdawał”; por. M. Gumowski, Studia ikonogra-
ficzne do dziejów polskich, t. I, Tadeusz Kościuszko, Lwów 1917, s. 38. O „kultowej” rycinie z
wizerunkiem Kościuszki pisze też J. S. Kopczewski; u niego znajdujemy ustalenia, że jest to
miedzioryt wykonany przez Delanaux według rysunku E. Quenedeya, por.: Tadeusz Kościuszko
w historii i tradycji, oprać. J. S. Kopczewski, Warszawa 1968.
Tom XLIII, zeszyt 4 - 1995
WALDEMAR OKOŃ
Wrocław
IKONOGRAFIA TADEUSZA KOŚCIUSZKI
- WYBRANE ZAGADNIENIA
Leonard Chodźko opisuje w swej popularnej książeczce poświęconej życiu
Tadeusza Kościuszki taką scenę:
W roku 1793 Kościuszko był w Paryżu z Tadeuszem Mostowskim. W owym czasie był w
Palais Royal obok Café de la Rotonde artysta sztycharz nazwiskiem Chrétien, który wynalazł
sposób zwany physionotrace. Kościuszko i Mostowski poszli do niego, aby kazać wyrytować
swoje wizerunki. Gdy artysta skreślił pierwsze rysy, Kościuszko rzekł: „O ile mogę sądzić,
podobieństwo jest nader trafne, ale z mojemi długiemi włosami wyglądam bardziej na księdza niż
na żołnierza”. Na to Mostowski odrzekł: „Można temu łatwo zaradzić. Ponieważ na nowo masz
walczyć za ojczyznę, a więc trzeba jeszcze dać ci szablę w rękę”. To mówiąc, wziął szablę stojącą
w kącie rytownika i trzymał przed sobą. Gdy rytownik dokompletował ten obraz, Mostowski
dodał: „Ponieważ ten wizerunek dojdzie do Polski, a więc trzeba wyrytować u spodu następne
słowa po polsku: «Boże pozwól raz jeszcze bić się za Ojczyznę»”1 (il. 1).
Pozwoliłem sobie przytoczyć ten dość obszerny fragment wspomnień Chodź-
ki, ponieważ znakomicie wprowadza on w samo jądro sztuki i historii - pry-
mamych żywiołów, z jakimi styka się każdy, kto zajmuje się wizerunkami
wodza insurekcji. Cytat ten jest godny uwagi również i z tego względu, że
historią i sztuką zdają się tu rządzić przez chwilę przypadek i doraźność dzia-
łań, czyli siły odległe od uporządkowanego, kierowanego - jak sądzono w tam-
1 Tadeusz Kościuszko, przez Leonarda Chodźkę, Warszawa 1906, s. 32, prwdr. 1858.
M. Gumowski, omawiając ikonografię Kościuszki stwierdza, że wizerunek przyszłego Naczelnika
powstania „z szablą do góry wzniesioną” wykonany został w zakładzie E. Quenedeya, w którym
Chrétien był tylko pomocnikiem, oraz że rycina ta została odbita na okładce dziełka pt. Pobudki
do cnót rycerskich. Warszawa 1794 i znajdowała się również „nawet na rękawiczkach skórzanych,
które Kościuszko znajomym i zasłużonym rozdawał”; por. M. Gumowski, Studia ikonogra-
ficzne do dziejów polskich, t. I, Tadeusz Kościuszko, Lwów 1917, s. 38. O „kultowej” rycinie z
wizerunkiem Kościuszki pisze też J. S. Kopczewski; u niego znajdujemy ustalenia, że jest to
miedzioryt wykonany przez Delanaux według rysunku E. Quenedeya, por.: Tadeusz Kościuszko
w historii i tradycji, oprać. J. S. Kopczewski, Warszawa 1968.