DOI Artikel:
Lameński, Lechosław: Sztuka i Historia: Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, listopad 1988. Watzawa 1992, ss. 398, ilustr.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27409#0170
168
SPRAWOZDANIA I RECENZJE
SZTUKA I HISTORIA
Sztuka i Historia. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, listopad
1988. Warszawa 1992, ss. 398, ilustr.
W gruncie rzeczy nie można mówić o dziewiętnastowiecznej sztuce polskiej - a
szczególnie o malarstwie - bez uwzględnienia jej aspektu historycznego. Dramatyzm
i ciężar gatunkowy wydarzeń tego stulecia nie miał chyba sobie równych w dziejach
naszego państwa. Zaskakujące zwroty i sytuacje, a przede wszystkim dwa nieudane
powstania (listopadowe i styczniowe), odcisnęły swoje piętno w psychice wielu Pola-
ków. Po rzadkich chwilach radości i złudnej nadziei na rychłe odrodzenie Polski przy-
szło gorzkie rozczarowanie, społeczeństwo ogarnęła apatia i niewiara w możliwość
zmiany istniejącego stanu rzeczy. Co prawda, próbowano przeciwstawiać się poczyna-
niom trzech zaborców i ich antypolskiej polityce na drodze różnorodnych działań,
głównie o charakterze gospodarczym i kulturalnym, ale ich efekty były różne. Prężna
i zorganizowana Wielkopolska prowadziła niewypowiedzianą wojnę z Prusakami o
duszę i kieszeń polskiego chłopa, o gospodarną i zasobną wieś, która nie poddawała
się germanizacji. W Kongresówce, gdzie carski namiestnik i żandarm byli panami życia
i śmierci, próbowano szukać innych, politycznych dróg wyjścia z impasu. W stosun-
kowo liberalnie rządzonej Galicji stworzono rodzimą administrację, odnoszono znaczące
sukcesy na polu organizacji życia artystycznego i rozwoju sztuk plastycznych.
Właśnie sztuka stała się ważnym narzędziem w kształtowaniu świadomości narodo-
wej, a malarstwo historyczne - najprostszym i najbardziej sugestywnym przekazem
idei. To nie przypadek, że królem malarstwa polskiego został w 1878 r. Jan Matejko.
Być może, gdyby go zabrakło, pojawiłby się na jego miejscu inny, równie ważny
artysta o silnej osobowości. Oczywiście, możemy zastanawiać się, co by było, gdyby...
W każdym razie wydaje się, że Jana Matejkę stworzyła w dużej mierze atmosfera
starego, zabytkowego Krakowa, cienie wawelskich blanków, pełne tajemnic królewskie
groby. Bez grodu Kraka, jego pięknej, wielowiekowej historii Matejko pozostałby -
zapewne - jednym z wielu prowincjonalnych malarzy.
Nic więc dziwnego, że gdy Zarząd Główny Stowarzyszenia Historyków Sztuki
planował zorganizowanie na jesieni 1988 r. kolejnej, XXXVII ogólnopolskiej sesji
naukowej, postanowiono, że odbędzie się ona w Krakowie, ponieważ właśnie tutaj, w
domu przy ul. Floriańskiej, sto pięćdziesiąt lat wcześniej - w 1838 r. - urodził się Jan
Matejko. Tematu sesji nie ograniczano jednak wyłącznie do twórczości artysty, lecz
uznano, że będzie nim Sztuka i Historia we wszystkich aspektach i przejawach, od
narodzin państwa polskiego do współczesności. Tak też się stało, a naturalną konsek-
wencją trzydniowych obrad i dyskusji stał się tom - pod tym samym tytułem - wydany
przez PWN w 1992 r., na rok przed setną rocznicą śmierci Matejki. Na blisko czterystu
stronach druku zamieszczono kilkadziesiąt bardzo różnorodnych - tak pod względem
treści, jak i wagi poruszanych problemów - referatów trzydziestu autorów ze wszyst-
kich liczących się ośrodków badawczych Polski, a także Litwy i Ukrainy.
SPRAWOZDANIA I RECENZJE
SZTUKA I HISTORIA
Sztuka i Historia. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, listopad
1988. Warszawa 1992, ss. 398, ilustr.
W gruncie rzeczy nie można mówić o dziewiętnastowiecznej sztuce polskiej - a
szczególnie o malarstwie - bez uwzględnienia jej aspektu historycznego. Dramatyzm
i ciężar gatunkowy wydarzeń tego stulecia nie miał chyba sobie równych w dziejach
naszego państwa. Zaskakujące zwroty i sytuacje, a przede wszystkim dwa nieudane
powstania (listopadowe i styczniowe), odcisnęły swoje piętno w psychice wielu Pola-
ków. Po rzadkich chwilach radości i złudnej nadziei na rychłe odrodzenie Polski przy-
szło gorzkie rozczarowanie, społeczeństwo ogarnęła apatia i niewiara w możliwość
zmiany istniejącego stanu rzeczy. Co prawda, próbowano przeciwstawiać się poczyna-
niom trzech zaborców i ich antypolskiej polityce na drodze różnorodnych działań,
głównie o charakterze gospodarczym i kulturalnym, ale ich efekty były różne. Prężna
i zorganizowana Wielkopolska prowadziła niewypowiedzianą wojnę z Prusakami o
duszę i kieszeń polskiego chłopa, o gospodarną i zasobną wieś, która nie poddawała
się germanizacji. W Kongresówce, gdzie carski namiestnik i żandarm byli panami życia
i śmierci, próbowano szukać innych, politycznych dróg wyjścia z impasu. W stosun-
kowo liberalnie rządzonej Galicji stworzono rodzimą administrację, odnoszono znaczące
sukcesy na polu organizacji życia artystycznego i rozwoju sztuk plastycznych.
Właśnie sztuka stała się ważnym narzędziem w kształtowaniu świadomości narodo-
wej, a malarstwo historyczne - najprostszym i najbardziej sugestywnym przekazem
idei. To nie przypadek, że królem malarstwa polskiego został w 1878 r. Jan Matejko.
Być może, gdyby go zabrakło, pojawiłby się na jego miejscu inny, równie ważny
artysta o silnej osobowości. Oczywiście, możemy zastanawiać się, co by było, gdyby...
W każdym razie wydaje się, że Jana Matejkę stworzyła w dużej mierze atmosfera
starego, zabytkowego Krakowa, cienie wawelskich blanków, pełne tajemnic królewskie
groby. Bez grodu Kraka, jego pięknej, wielowiekowej historii Matejko pozostałby -
zapewne - jednym z wielu prowincjonalnych malarzy.
Nic więc dziwnego, że gdy Zarząd Główny Stowarzyszenia Historyków Sztuki
planował zorganizowanie na jesieni 1988 r. kolejnej, XXXVII ogólnopolskiej sesji
naukowej, postanowiono, że odbędzie się ona w Krakowie, ponieważ właśnie tutaj, w
domu przy ul. Floriańskiej, sto pięćdziesiąt lat wcześniej - w 1838 r. - urodził się Jan
Matejko. Tematu sesji nie ograniczano jednak wyłącznie do twórczości artysty, lecz
uznano, że będzie nim Sztuka i Historia we wszystkich aspektach i przejawach, od
narodzin państwa polskiego do współczesności. Tak też się stało, a naturalną konsek-
wencją trzydniowych obrad i dyskusji stał się tom - pod tym samym tytułem - wydany
przez PWN w 1992 r., na rok przed setną rocznicą śmierci Matejki. Na blisko czterystu
stronach druku zamieszczono kilkadziesiąt bardzo różnorodnych - tak pod względem
treści, jak i wagi poruszanych problemów - referatów trzydziestu autorów ze wszyst-
kich liczących się ośrodków badawczych Polski, a także Litwy i Ukrainy.