DOI Artikel:
Pieńkos, Andrzej: Ars moriendi w "epoce realizmu" uwagi o sylu XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27409#0123
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XLIII, zeszyt 4 - 1995
ANDRZEJ PIEŃKOS
Warszawa
ARS MORIENDI W „EPOCE REALIZMU”
UWAGI O STYLU XIX WIEKU*
Uważam, że malarstwo jest sztuką z gruntu konkretną i może polegać jedynie na
przedstawianiu rzeczy realnych i istniejących [...], przedmiotów widzialnych i dotykalnych dla
artysty* 1.
Znalazłem dobry realistyczny temat obrazu... Gdy umiera młoda dziewczyna, wydaje się [we
Franche-Comté - A. P.] wieczerzę, zwaną posiłkiem pogrzebowym. Przynoszą ciało do izby, gdzie
się ma odbyć festyn. Gromadzą się wszystkie przyjaciółki... Zjada się co nieco... Zrobię z tego
arcydzieło. Piękne dziewczęta [...], rozgardiasz domowników, a w środku ciało zmarłej,
zielonkawe, o kolorze, który pozwala wyobrazić sobie, że musi ono już brzydko pachnieć. Będzie
to bardzo prawdziwe - zwierzał się Courbet2.
Szerzej rozważaliśmy sprawę obrazowania śmierci w sztuce XIX w. w rozprawie
doktorskiej Forma i tabu: dziewiętnastowieczni artyści wobec śmierci, obronionej na Uniwersytecie
Warszawskim w 1994 r. Niniejszy tekst stanowi rozwinięcie fragmentów tej pracy. Brak ogólnych
opracowań tego zagadnienia w odniesieniu do sztuki XIX w. Por. fragmentaryczny, jeśli chodzi
0 zakres materiału, ale bogaty w ogólne diagnozy, rozdział pt. Temat śmierci około połowy
stulecia, [w:] L. N o c h 1 i n, Realizm, tłum. W. Juszczak i T. Przestępski, Warszawa 1974. Z
tych samych względów interesujący jest tekst: J.-P. G u i 1 1 e r m, Aux couleurs de la mort.
Variations sur la peinture et la médicine dans la critique picturale à la fin du XIX siècle, „Revue
des Sciences Humaines” nr 198, 1985, avril-juin. Nie znamy, niestety, powielanej dysertacji z
Uniwersytetu w Zurychu: C. W o 1 f, Todesauffasung und Todesdarstellung im Realismus des 19.
Jahrhunderts, 1981, oraz pracy W. Kempa, Death at Work: a Case Study on Constitutive
Blanks in 19th Century Painting, „Observations” 1985, Spring, nr 10. Materiał prezentowany w
niniejszym tekście ma charakter wybiórczy, a lista przykładów została ograniczona do minimum.
Profesorowi Wiesławowi Juszczakowi dziękuję za pomoc i rozmowy na temat problemu realizmu
1 ograniczeń sztuki XIX w.
1 G. Courbet, List w sprawie otwarcia pracowni malarskiej, tłum. J. Guze, cyt. za:
Francuscy pisarze i krytycy o malarstwie 1820-1876, pod red. H. Morawskiej, t. 3, Warszawa
1977, s. 9.
2 Cyt. za: R. F e r n i e r, Courbet. Catalogue raisonné, t. 1, Lausanne-Paris 1977, s. 154.
Tom XLIII, zeszyt 4 - 1995
ANDRZEJ PIEŃKOS
Warszawa
ARS MORIENDI W „EPOCE REALIZMU”
UWAGI O STYLU XIX WIEKU*
Uważam, że malarstwo jest sztuką z gruntu konkretną i może polegać jedynie na
przedstawianiu rzeczy realnych i istniejących [...], przedmiotów widzialnych i dotykalnych dla
artysty* 1.
Znalazłem dobry realistyczny temat obrazu... Gdy umiera młoda dziewczyna, wydaje się [we
Franche-Comté - A. P.] wieczerzę, zwaną posiłkiem pogrzebowym. Przynoszą ciało do izby, gdzie
się ma odbyć festyn. Gromadzą się wszystkie przyjaciółki... Zjada się co nieco... Zrobię z tego
arcydzieło. Piękne dziewczęta [...], rozgardiasz domowników, a w środku ciało zmarłej,
zielonkawe, o kolorze, który pozwala wyobrazić sobie, że musi ono już brzydko pachnieć. Będzie
to bardzo prawdziwe - zwierzał się Courbet2.
Szerzej rozważaliśmy sprawę obrazowania śmierci w sztuce XIX w. w rozprawie
doktorskiej Forma i tabu: dziewiętnastowieczni artyści wobec śmierci, obronionej na Uniwersytecie
Warszawskim w 1994 r. Niniejszy tekst stanowi rozwinięcie fragmentów tej pracy. Brak ogólnych
opracowań tego zagadnienia w odniesieniu do sztuki XIX w. Por. fragmentaryczny, jeśli chodzi
0 zakres materiału, ale bogaty w ogólne diagnozy, rozdział pt. Temat śmierci około połowy
stulecia, [w:] L. N o c h 1 i n, Realizm, tłum. W. Juszczak i T. Przestępski, Warszawa 1974. Z
tych samych względów interesujący jest tekst: J.-P. G u i 1 1 e r m, Aux couleurs de la mort.
Variations sur la peinture et la médicine dans la critique picturale à la fin du XIX siècle, „Revue
des Sciences Humaines” nr 198, 1985, avril-juin. Nie znamy, niestety, powielanej dysertacji z
Uniwersytetu w Zurychu: C. W o 1 f, Todesauffasung und Todesdarstellung im Realismus des 19.
Jahrhunderts, 1981, oraz pracy W. Kempa, Death at Work: a Case Study on Constitutive
Blanks in 19th Century Painting, „Observations” 1985, Spring, nr 10. Materiał prezentowany w
niniejszym tekście ma charakter wybiórczy, a lista przykładów została ograniczona do minimum.
Profesorowi Wiesławowi Juszczakowi dziękuję za pomoc i rozmowy na temat problemu realizmu
1 ograniczeń sztuki XIX w.
1 G. Courbet, List w sprawie otwarcia pracowni malarskiej, tłum. J. Guze, cyt. za:
Francuscy pisarze i krytycy o malarstwie 1820-1876, pod red. H. Morawskiej, t. 3, Warszawa
1977, s. 9.
2 Cyt. za: R. F e r n i e r, Courbet. Catalogue raisonné, t. 1, Lausanne-Paris 1977, s. 154.