DOI Artikel:
Okoń, Waldemar: Ikonografia Tadeusza Kościuszki - wybrane zagadnienia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27409#0093
IKONOGRAFIA TADEUSZA KOŚCIUSZKI - WYBRANE ZAGADNIENIA
91
1814 r., pobytu w Szwajcarii, śmierci wśród obcych, sypania kopca czy - jak
to wówczas określano - „mogiły” w Krakowie29.
Nietrudno zauważyć, że wszystkie te przedstawienia układają się w pewien
stereotyp narracyjny, w którym obok scen wzniosłych i heroicznych spotykamy
sceny przybliżające wodza widzowi-czytelnikowi, a elementem takiego „uzwy-
czajniania” biografii bohatera mogły być zarówno opowieści o jego nieszczęśli-
wej miłości, jak i o jałmużnie rozdawanej ubogim w Szwajcarii. W opubliko-
wanej anonimowo w 1 895 r. w Nowym Sączu biografii Kościuszki30 spotyka-
my rozdział zatytułowany Rysy charakterystyczne z życia Kościuszki, w którym
odnajdujemy wiele innych wątków anegdotycznych, które mogły służyć za
kanwę kolejnych, utrzymanych w duchu rodzajowym obrazów. Myślę tu np. o
takich scenach, kiedy przyszły Naczelnik ujmuje się za obrażonym przez
dumnego wojewodę kolegą, kiedy pracuje jako inżynier, spotyka przełożoną
klasztoru, rozmawia z chłopami darującymi galery na potrzeby powstania, broni
przed żołnierzami amerykańskimi bezbronnych Anglików czy przed wojskami
polskimi (w innej wersji przed kozakami) francuskich wieśniaków w 1814 r.,
kiedy rozmawia z Napoleonem, daje wsparcie pieniężne ubogiej pannie, która
chce wybrać się do zakonu, lub też pomaga sprzedawać biednemu rymarzowi
warszawskiemu batożki. Ikonografia Kościuszki nie wszystkie te sceny odno-
towała, ale wiele z nich, łącznie z opowieściami wydobytymi z ludowej hagio-
grafii o cudownej mocy naszego bohatera, było na tyle popularnych, że stano-
wiły dogodny układ odniesienia dla tworzonej w duchu rodzajowym wizualnej
wersji biografii zwycięzcy spod Racławic. Tak popularny w sztuce akademic-
kiej od lat trzydziestych XIX w. historyczno-rodzajowy nurt ,juste milieu”31
łączył się tu z pragnieniem ocalenia dla potomnych pamięci o heroicznych wy-
darzeniach, a zapis dokumentalny dokonywany przez świadków insurekcji,
takich jak np. Franciszek Smuglewicz, Jan Piotr Norblin, Aleksander Orłowski
(ił. 8), Michał Stachowicz, Kazimierz Wojniakowski, Józef Peszka, przeistaczał
się bądź w utrzymane w duchu chrześcijańsko-narodowym apoteozy, bądź też
zmierzał w stronę „historii domowej”, dla której nieszczęśliwa miłość czy ofia-
rowanie wyprawy do klasztoru ubogiej pannie były równie ważne jak otrzy-
manie stopnia generalskiego w Ameryce lub zwycięstwo pod Dubienką.
29 Szczegółowe opisy sypania kopca Kościuszki znajdujemy w książce M. Rożka pt. Kopiec
Kościuszki w Krakowie, Kraków 1981.
30 J. S., Kościuszko, Nowy Sącz 1895.
31 Interesującą analizę bliskiego eklektyzmowi malarstwa Juste milieu” („złotego środka”)
we Francji przeprowadza A. Boime w swej monumentalnej pracy pt. Thomas Couture and The
Eclectic Vision, New Haven and London 1980. W Polsce termin ten łączono np. ze sztuką
J. Simmlera; por.: M. Poprzęcka, Romantyczny akademik, [w:] Józef Simmler [kat. wyst.],
Muzeum Narodowe w Warszawie 1979; zob. też: J. Malinowski, Imitacje świata. O
polskim malarstwie i krytyce artystycznej drugiej połowy XIX wieku, Kraków 1987.
91
1814 r., pobytu w Szwajcarii, śmierci wśród obcych, sypania kopca czy - jak
to wówczas określano - „mogiły” w Krakowie29.
Nietrudno zauważyć, że wszystkie te przedstawienia układają się w pewien
stereotyp narracyjny, w którym obok scen wzniosłych i heroicznych spotykamy
sceny przybliżające wodza widzowi-czytelnikowi, a elementem takiego „uzwy-
czajniania” biografii bohatera mogły być zarówno opowieści o jego nieszczęśli-
wej miłości, jak i o jałmużnie rozdawanej ubogim w Szwajcarii. W opubliko-
wanej anonimowo w 1 895 r. w Nowym Sączu biografii Kościuszki30 spotyka-
my rozdział zatytułowany Rysy charakterystyczne z życia Kościuszki, w którym
odnajdujemy wiele innych wątków anegdotycznych, które mogły służyć za
kanwę kolejnych, utrzymanych w duchu rodzajowym obrazów. Myślę tu np. o
takich scenach, kiedy przyszły Naczelnik ujmuje się za obrażonym przez
dumnego wojewodę kolegą, kiedy pracuje jako inżynier, spotyka przełożoną
klasztoru, rozmawia z chłopami darującymi galery na potrzeby powstania, broni
przed żołnierzami amerykańskimi bezbronnych Anglików czy przed wojskami
polskimi (w innej wersji przed kozakami) francuskich wieśniaków w 1814 r.,
kiedy rozmawia z Napoleonem, daje wsparcie pieniężne ubogiej pannie, która
chce wybrać się do zakonu, lub też pomaga sprzedawać biednemu rymarzowi
warszawskiemu batożki. Ikonografia Kościuszki nie wszystkie te sceny odno-
towała, ale wiele z nich, łącznie z opowieściami wydobytymi z ludowej hagio-
grafii o cudownej mocy naszego bohatera, było na tyle popularnych, że stano-
wiły dogodny układ odniesienia dla tworzonej w duchu rodzajowym wizualnej
wersji biografii zwycięzcy spod Racławic. Tak popularny w sztuce akademic-
kiej od lat trzydziestych XIX w. historyczno-rodzajowy nurt ,juste milieu”31
łączył się tu z pragnieniem ocalenia dla potomnych pamięci o heroicznych wy-
darzeniach, a zapis dokumentalny dokonywany przez świadków insurekcji,
takich jak np. Franciszek Smuglewicz, Jan Piotr Norblin, Aleksander Orłowski
(ił. 8), Michał Stachowicz, Kazimierz Wojniakowski, Józef Peszka, przeistaczał
się bądź w utrzymane w duchu chrześcijańsko-narodowym apoteozy, bądź też
zmierzał w stronę „historii domowej”, dla której nieszczęśliwa miłość czy ofia-
rowanie wyprawy do klasztoru ubogiej pannie były równie ważne jak otrzy-
manie stopnia generalskiego w Ameryce lub zwycięstwo pod Dubienką.
29 Szczegółowe opisy sypania kopca Kościuszki znajdujemy w książce M. Rożka pt. Kopiec
Kościuszki w Krakowie, Kraków 1981.
30 J. S., Kościuszko, Nowy Sącz 1895.
31 Interesującą analizę bliskiego eklektyzmowi malarstwa Juste milieu” („złotego środka”)
we Francji przeprowadza A. Boime w swej monumentalnej pracy pt. Thomas Couture and The
Eclectic Vision, New Haven and London 1980. W Polsce termin ten łączono np. ze sztuką
J. Simmlera; por.: M. Poprzęcka, Romantyczny akademik, [w:] Józef Simmler [kat. wyst.],
Muzeum Narodowe w Warszawie 1979; zob. też: J. Malinowski, Imitacje świata. O
polskim malarstwie i krytyce artystycznej drugiej połowy XIX wieku, Kraków 1987.