DOI Artikel:
Bagłajewski, Arkadiusz: Ut poesis pictura - o interpretacji Jana Styki Chorału Kornela Ujejskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27409#0117
O INTERPRETACJI JANA STYKI CHORAŁU KORNELA UJEJSKIEGO
115
na celu taką interpretację Chorału, która, zgodnie z tendencją panującą w
ilustracjach Styki, zmierzała do przedstawienia narodowych cierpień, naro-
dowych powstań jako syntezy duchowego doświadczenia Polaków w w. XIX.
Sens narodowej historii wyraził się więc wedle Styki w syntetycznym, powta-
rzalnym schemacie: przygotowanie do powstania - powstanie - klęska - Sybir
- przyszłe zwycięstwo.
Temat „śmierci na zesłaniu” czy „śmierci na etapie”, tworzony przez licz-
nych malarzy z Malczewskim na czele, był szeroko podówczas znany. Naro-
dowe męczeństwo, z dala od kraju, przedstawiane było na licznych obrazach.
Jak pisał Waldemar Okoń, „pomimo swego weryzmu włączają się [obrazy -
A. B.] do alegorycznego cyklu pasyjnego, w którym Polska-Chrystus narodów
cierpi, by zbawić Europę od despotyzmu i niewoli. [...] próby literackiej i ma-
larskiej prezentacji tej wizji w formie alegorycznych wskazań i nadziei łączono
z werystycznym, jednak podlegającym alegoryzacji, ukazaniem rzeczywistych
ofiar i cierpień narodu”17. Alegoryczny sens piątej ilustracji łączy się ze stałą
tendencją do alegoryzacji Chorału w duchu wyobrażeń mesjanistycznych, ale
także podsumowuje znaczenia utworu czytanego w XIX w. jako poetycka wizja
przeznaczenia Polaków do cierpienia, po to, by osiągnąć w końcu zwycięstwo.
Swoistą kulminację znaczeń alegorycznych przynosi praca ostatnia, zatytuło-
wana Bóg był i jest (il. 6). Na ilustracji, opatrzonej czterowierszem z tekstu,
inspirowanym przez Apokalipsę św. Jana, zapowiadającym pokonanie Bestii
przez Aniołów, możemy zaobserwować ścisłe przyleganie znaczeń malarskich
do znaczeń tekstu literackiego (wspólne nawiązanie do wizji z Apokalipsy).
Rycerz-Archanioł z mieczem w dłoni, na białym koniu tratującym trzy czarne
orły (alegoryczne przedstawienie zaborców, znane już z poezji i malarstwa
osiemnastowiecznego) znajduje się w centrum kompozycji. Tuż za nim Styka
przedstawił żołnierzy ze sztandarami i bronią. W górze leci biały orzeł (alegoria
wolności). Kolorystyka utrzymana została - jak w całym cyklu - w symbolicz-
nym nacechowaniu wertykalnym: od ciemnej (dół) ku jasnej (góra). Ilustracja
Bóg był i jest staje się syntezą interpretacji Chorału dokonaną przez ilustratora.
Nawiązuje do obrazu zagłady z Objawienia św. Jana i powstańczo-batalistycz-
nych obrazów dziewiętnastowiecznych. Tak jak Ujejski w ostatniej strofie
Chorału ostatecznie sformułował, wywiedzioną z Apokalipsy, wizję-przeko-
nanie, będącą objawieniem, dotyczącą zwycięstwa dobra nad złem, Boga nad
„bluźniercami”, tak Styka, poprzez czytelne alegorie patriotyczne i przedsta-
wienie Rycerza Wolności, także wyprowadzone z Apokalipsy, wskazuje na
objawienie przyszłości Polski. Wątek mesjanistyczny obecny od pierwszej
ilustracji uzyskuje tu swoje zwieńczenie. Warto dodać, że jest to zgodne z ten-
17
Okoń, Sztuki siostrzane, s. 366-368.
115
na celu taką interpretację Chorału, która, zgodnie z tendencją panującą w
ilustracjach Styki, zmierzała do przedstawienia narodowych cierpień, naro-
dowych powstań jako syntezy duchowego doświadczenia Polaków w w. XIX.
Sens narodowej historii wyraził się więc wedle Styki w syntetycznym, powta-
rzalnym schemacie: przygotowanie do powstania - powstanie - klęska - Sybir
- przyszłe zwycięstwo.
Temat „śmierci na zesłaniu” czy „śmierci na etapie”, tworzony przez licz-
nych malarzy z Malczewskim na czele, był szeroko podówczas znany. Naro-
dowe męczeństwo, z dala od kraju, przedstawiane było na licznych obrazach.
Jak pisał Waldemar Okoń, „pomimo swego weryzmu włączają się [obrazy -
A. B.] do alegorycznego cyklu pasyjnego, w którym Polska-Chrystus narodów
cierpi, by zbawić Europę od despotyzmu i niewoli. [...] próby literackiej i ma-
larskiej prezentacji tej wizji w formie alegorycznych wskazań i nadziei łączono
z werystycznym, jednak podlegającym alegoryzacji, ukazaniem rzeczywistych
ofiar i cierpień narodu”17. Alegoryczny sens piątej ilustracji łączy się ze stałą
tendencją do alegoryzacji Chorału w duchu wyobrażeń mesjanistycznych, ale
także podsumowuje znaczenia utworu czytanego w XIX w. jako poetycka wizja
przeznaczenia Polaków do cierpienia, po to, by osiągnąć w końcu zwycięstwo.
Swoistą kulminację znaczeń alegorycznych przynosi praca ostatnia, zatytuło-
wana Bóg był i jest (il. 6). Na ilustracji, opatrzonej czterowierszem z tekstu,
inspirowanym przez Apokalipsę św. Jana, zapowiadającym pokonanie Bestii
przez Aniołów, możemy zaobserwować ścisłe przyleganie znaczeń malarskich
do znaczeń tekstu literackiego (wspólne nawiązanie do wizji z Apokalipsy).
Rycerz-Archanioł z mieczem w dłoni, na białym koniu tratującym trzy czarne
orły (alegoryczne przedstawienie zaborców, znane już z poezji i malarstwa
osiemnastowiecznego) znajduje się w centrum kompozycji. Tuż za nim Styka
przedstawił żołnierzy ze sztandarami i bronią. W górze leci biały orzeł (alegoria
wolności). Kolorystyka utrzymana została - jak w całym cyklu - w symbolicz-
nym nacechowaniu wertykalnym: od ciemnej (dół) ku jasnej (góra). Ilustracja
Bóg był i jest staje się syntezą interpretacji Chorału dokonaną przez ilustratora.
Nawiązuje do obrazu zagłady z Objawienia św. Jana i powstańczo-batalistycz-
nych obrazów dziewiętnastowiecznych. Tak jak Ujejski w ostatniej strofie
Chorału ostatecznie sformułował, wywiedzioną z Apokalipsy, wizję-przeko-
nanie, będącą objawieniem, dotyczącą zwycięstwa dobra nad złem, Boga nad
„bluźniercami”, tak Styka, poprzez czytelne alegorie patriotyczne i przedsta-
wienie Rycerza Wolności, także wyprowadzone z Apokalipsy, wskazuje na
objawienie przyszłości Polski. Wątek mesjanistyczny obecny od pierwszej
ilustracji uzyskuje tu swoje zwieńczenie. Warto dodać, że jest to zgodne z ten-
17
Okoń, Sztuki siostrzane, s. 366-368.