DOI Heft:
III. Przeglądy i sprawozdania
DOI Artikel:Sprawozdanie z prac naukowych Komitetu Nauk o Sztuce w latach 1965-1966
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13395#0391
SPRAWOZDANIA Z PRAC KOMITETU NAUK O SZTUCE
383
te efekty mogą. osiągnąć swój cel tylko i jedynie wtedy, gdy słuchacze je właściwie wysłyszą. i odczytają,
ocenią wartość ich zamierzonego celu.
Pewną vis сотка posiadają też tak licznie dziś stosowane cytaty z Bacha, Mozarta, Chopina, Czaj-
kowskiego, Wagnera i in. w muzyce jazzowej. Ich użycie opiera się na domniemaniu, iż odbiorcy tej
muzyki mogą rozpoznać cytaty i odczuć stopień ich modyfikacji w obróbce jazzowej. Cytaty te zresztą
podlegają w tych utworach znacznej przeróbce, stają się zatem materiałem do przetwarzania. Można by
tu mówić o pewnego rodzaju dwudziestowiecznej „technice parodyjnej".
Cytat muzyczny odgrywa również określoną rolę estetyczną w muzyce filmowej3. Cytowane
fragmenty znanych dzieł muzycznych, o określonym ładunku wyrazowym i charakterze, służą w filmie
charakterystyce treściowej danej sceny (np. fragment Hymnu do radości z Finału IX Symfonii Beethovena,
rozlegającego się z radia tuż po ochrypłym śpiewie hitlerowców w filmie W czepku urodzeni), poza tym —
np. w scenie koncertu — reprezentują określone wykonanie danego utworu, reprezentując „muzykę
w kadrze" w określonej akcją sytuacji. I tutaj właściwe rozpoznanie cytatu decyduje o tym, czy
„zagra" on swoją semantyczną rolę w akcji filmu w sposób właściwy, czy nie.
Wśród opisanych głównych funkcji estetycznych cytatu muzycznego w różnych gatunkach muzycz-
nych występuje wiele odcieni i odmian. Przedstawiliśmy tutaj tylko najważniejsze.
Nie są cytatami autentyczne fragmenty muzyki ludowej, włączane do utworów jako materiał tema-
tyczny. Na pograniczu cytatu i materiału do przetworzenia stoją te fragmenty obce, jakimi operują
utwory współczesne, oparte na metodzie collage'u (Strawinskiego, Orffa i wielu innych). Niektóre z opi-
sywanych funkcji cytatu mogą pełnić również stylizacje i interpretacje. W pewnych wypadkach ich gra-
nice mogą się zacierać. Cytat występuje wówczas, gdy spełnia wszystkie warunki poprzednio opi-
sane — łącznie.
W zasadzie cytat muzyczny jest zjawiskiem odrębnym od innych metod wykorzystania, antefaktów
muzycznych. Może się jako odrębne zjawisko wyłonić dopiero wówczas, kiedy tak w wyobraźni mu-
zycznej kompozytora, jak i słuchaczy żyją wielorakie dzieła i wielorakie kategorie stylistyczne, i pamięć
słuchacza może je rozpoznać jako fragmenty cytowane, wypełniać ich własnym ładunkiem i charakterem
wyrazowym, przyjąć jako reprezentację całego dzieła i obarczyć całym kompleksem skojarzeń natury
historycznej, włączając zarazem w nowej funkcji w dzieło aktualnie percypowane. Zastosowanie i wła-
ściwe odczytanie cytatu muzycznego dowodzi większego zróżnicowania od strony estetycznej tak metod
kompozytorskich, jak i postaw odbiorczych słuchacza.
Jakie są cechy wspólne cytatu muzycznego z cytatem w innych sztukach i czym się od nich różni,
pozostaje do wyjaśnienia w oczekiwanej — po referacie — dyskusji.
W dyskusji nad referatem udział wzięli: dr M. Bristiger, profesorowie: J. Białostocki, J.M. Cho-
miński, J. Lewański, M. Mayenowa, S. Morawski, K. Piwocki.
W dyskusji, obok zagadnień związanych z zakresem pojęcia „cytat", jego funkcją i znaczeniem
w badaniach muzykologicznych, podjęto przede wszystkim zagadnienie, czy pojęcie cytatu sformuło-
wane w referacie można odnieść również do innych dziedzin sztuki. Dyskutanci wysunęli szereg zjawisk
występujących w literaturze, malarstwie, architekturze, które można by uznać za „cytaty".
Posiedzenie plenarne w dniu 23 kwietnia 1965 r.
Na posiedzeniu przedstawiono następujące referaty: Zdzisława Kępińskiego Portret Arnolfinich Jana
van Eycka, Zygmunta Waźbińskiego Z zagadnień humanistycznego autoportretu — na przykładzie jednego
obrazu Durera (artykuł opublikowany w t. VI Rocznika Historii Sztuki) i Stamsława Wilińskiego Nad
renesansem wawelskim (streszczenie artykułu opracowane przez Autora przedstawiamy pomżej).
W dyskusji nad referatem prof. Z. Kępińskiego udział wzięli: dr T. Dobrzeniecki, mgr J. Łoziński,
prof. dr M. Walicki i dr Z. Waźbmski.
Dyskutanci podkreślili nowatorstwo interpretacji ikonograficznej dzieła Jana van Eycka, dzięki
której Autor udowodnił wyjątkowość tego dzieła na tle sztuki i zwyczajów XV wieku.
3 Zob. Z. Lissa, Estetyka muzyki filmowej, Kraków 1964, rozdział VI, § 7, s. 344 i passim.
383
te efekty mogą. osiągnąć swój cel tylko i jedynie wtedy, gdy słuchacze je właściwie wysłyszą. i odczytają,
ocenią wartość ich zamierzonego celu.
Pewną vis сотка posiadają też tak licznie dziś stosowane cytaty z Bacha, Mozarta, Chopina, Czaj-
kowskiego, Wagnera i in. w muzyce jazzowej. Ich użycie opiera się na domniemaniu, iż odbiorcy tej
muzyki mogą rozpoznać cytaty i odczuć stopień ich modyfikacji w obróbce jazzowej. Cytaty te zresztą
podlegają w tych utworach znacznej przeróbce, stają się zatem materiałem do przetwarzania. Można by
tu mówić o pewnego rodzaju dwudziestowiecznej „technice parodyjnej".
Cytat muzyczny odgrywa również określoną rolę estetyczną w muzyce filmowej3. Cytowane
fragmenty znanych dzieł muzycznych, o określonym ładunku wyrazowym i charakterze, służą w filmie
charakterystyce treściowej danej sceny (np. fragment Hymnu do radości z Finału IX Symfonii Beethovena,
rozlegającego się z radia tuż po ochrypłym śpiewie hitlerowców w filmie W czepku urodzeni), poza tym —
np. w scenie koncertu — reprezentują określone wykonanie danego utworu, reprezentując „muzykę
w kadrze" w określonej akcją sytuacji. I tutaj właściwe rozpoznanie cytatu decyduje o tym, czy
„zagra" on swoją semantyczną rolę w akcji filmu w sposób właściwy, czy nie.
Wśród opisanych głównych funkcji estetycznych cytatu muzycznego w różnych gatunkach muzycz-
nych występuje wiele odcieni i odmian. Przedstawiliśmy tutaj tylko najważniejsze.
Nie są cytatami autentyczne fragmenty muzyki ludowej, włączane do utworów jako materiał tema-
tyczny. Na pograniczu cytatu i materiału do przetworzenia stoją te fragmenty obce, jakimi operują
utwory współczesne, oparte na metodzie collage'u (Strawinskiego, Orffa i wielu innych). Niektóre z opi-
sywanych funkcji cytatu mogą pełnić również stylizacje i interpretacje. W pewnych wypadkach ich gra-
nice mogą się zacierać. Cytat występuje wówczas, gdy spełnia wszystkie warunki poprzednio opi-
sane — łącznie.
W zasadzie cytat muzyczny jest zjawiskiem odrębnym od innych metod wykorzystania, antefaktów
muzycznych. Może się jako odrębne zjawisko wyłonić dopiero wówczas, kiedy tak w wyobraźni mu-
zycznej kompozytora, jak i słuchaczy żyją wielorakie dzieła i wielorakie kategorie stylistyczne, i pamięć
słuchacza może je rozpoznać jako fragmenty cytowane, wypełniać ich własnym ładunkiem i charakterem
wyrazowym, przyjąć jako reprezentację całego dzieła i obarczyć całym kompleksem skojarzeń natury
historycznej, włączając zarazem w nowej funkcji w dzieło aktualnie percypowane. Zastosowanie i wła-
ściwe odczytanie cytatu muzycznego dowodzi większego zróżnicowania od strony estetycznej tak metod
kompozytorskich, jak i postaw odbiorczych słuchacza.
Jakie są cechy wspólne cytatu muzycznego z cytatem w innych sztukach i czym się od nich różni,
pozostaje do wyjaśnienia w oczekiwanej — po referacie — dyskusji.
W dyskusji nad referatem udział wzięli: dr M. Bristiger, profesorowie: J. Białostocki, J.M. Cho-
miński, J. Lewański, M. Mayenowa, S. Morawski, K. Piwocki.
W dyskusji, obok zagadnień związanych z zakresem pojęcia „cytat", jego funkcją i znaczeniem
w badaniach muzykologicznych, podjęto przede wszystkim zagadnienie, czy pojęcie cytatu sformuło-
wane w referacie można odnieść również do innych dziedzin sztuki. Dyskutanci wysunęli szereg zjawisk
występujących w literaturze, malarstwie, architekturze, które można by uznać za „cytaty".
Posiedzenie plenarne w dniu 23 kwietnia 1965 r.
Na posiedzeniu przedstawiono następujące referaty: Zdzisława Kępińskiego Portret Arnolfinich Jana
van Eycka, Zygmunta Waźbińskiego Z zagadnień humanistycznego autoportretu — na przykładzie jednego
obrazu Durera (artykuł opublikowany w t. VI Rocznika Historii Sztuki) i Stamsława Wilińskiego Nad
renesansem wawelskim (streszczenie artykułu opracowane przez Autora przedstawiamy pomżej).
W dyskusji nad referatem prof. Z. Kępińskiego udział wzięli: dr T. Dobrzeniecki, mgr J. Łoziński,
prof. dr M. Walicki i dr Z. Waźbmski.
Dyskutanci podkreślili nowatorstwo interpretacji ikonograficznej dzieła Jana van Eycka, dzięki
której Autor udowodnił wyjątkowość tego dzieła na tle sztuki i zwyczajów XV wieku.
3 Zob. Z. Lissa, Estetyka muzyki filmowej, Kraków 1964, rozdział VI, § 7, s. 344 i passim.