DOI Heft:
I: Z zagadnień teorii sztuki
DOI Artikel:Kowzan, Tadeusz: Spójność czasu i przestrzeni w nowych formach muzycznych i plastycznych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14269#0072
66
TADEUSZ KOWZAN
6. Alexander Calder, Mobile (1938)
zabiegiem, świadomym, o określonych celach artystycznych. Frank Popper przedstawił dość wyczerpująco
historię zjawisk plastycznych, w których zastosowano ruch rzeczywisty10. Ograniczę się tu zatem do
przypomnienia kilku faktów podstawowych.
Najwcześniejsze eksperymenty pochodzą z lat 1912—-1915, a o palmę pierwszeństwa w tej dziedzinie
mógłby się ubiegać niejeden artysta. Wymieńmy Łarionowa, który wprawiał w ruch pewne elementy
swoich obrazów, a nawet posłużył się motorkiem wentylatora „by nadać statkowi naturalne kołysanie".
Przypomnijmy Portret markizy Casati Balii. Wspomnijmy o Archipence i jego Medrano I i Medrano II,
ruchomych konstrukcjach polichromowanych z drewna, szkła i metalu.
Napisany w Moskwie w 1920 roku Manifest realistyczny Gabo i Pevsnera wyraża dążenie do przezwy-
ciężenia przestrzeni przez wprowadzenie do dzieł plastycznych rzeczywistego ruchu. Oto jego fragmenty:
„Ślepy zaułek, w którym ugrzęzła sztuka w wyniku ostatnich dwudziestu lat poszukiwań, musi zostać
przebity. [...] Nie bacząc na żądania odrodzonego ducha naszych czasów, sztuka ciągle jeszcze karmi się
wierzeniami, pozorami zewnętrznymi i bezsilnie szamoce się między naturalizmem a symbolizmem,
między romantyzmem a mistycyzmem. Próby kubistów i futurystów, by wyprowadzić z tego grzęza-
wiska przeszłości sztuki plastyczne, nie przyniosły nic prócz nowych błędów. Kubizm, który zaczął od
uproszczenia techniki plastycznej, zakończył na analizowaniu jej i zastygł. [...] Można było z zaintereso-
waniem śledzić doświadczenia kubistów, lecz kontynuować ich nie można, przekonawszy się, że doświad-
czenia te ślizgają się po powierzchni sztuki, nie sięgając do jej podstaw, i że rezultatem tego jest to samo
co dawniej: graficzność, dekoracyjność płaszczyzny, objętość i bryłowatość. Futuryzm można było
w swoim czasie witać jako odświeżający rozmach rewolucji, którą zapowiadał, jako druzgocącą krytykę
przeszłości, ponieważ niczym iimym nie można było zdobyć tych barykad artystycznych »dobrego sma-
ku» — na to potrzeba było prochu, wiele prochu; ale nie można budować systemu artystycznego na tylko
jednym haśle rewolucyjnym. [...] W zakresie zadań malarskich futuryzm nie wyszedł poza trochę ulep-
szoną próbę utrwalenia na płótnie refleksu oka — próbę, która już u impresjonistów została doprowadzo-
na do punktu krytycznego. Każdy zrozumie z łatwością, że zwykły zapis graficzny szeregu migawkowych
zdjęć zatrzymanego ruchu nie może odtworzyć samego ruchu. [...] Przestrzeń i Czas narodziły się
Naissance de l'art cinétique, Gauthier-Villars, Paris 1967.
TADEUSZ KOWZAN
6. Alexander Calder, Mobile (1938)
zabiegiem, świadomym, o określonych celach artystycznych. Frank Popper przedstawił dość wyczerpująco
historię zjawisk plastycznych, w których zastosowano ruch rzeczywisty10. Ograniczę się tu zatem do
przypomnienia kilku faktów podstawowych.
Najwcześniejsze eksperymenty pochodzą z lat 1912—-1915, a o palmę pierwszeństwa w tej dziedzinie
mógłby się ubiegać niejeden artysta. Wymieńmy Łarionowa, który wprawiał w ruch pewne elementy
swoich obrazów, a nawet posłużył się motorkiem wentylatora „by nadać statkowi naturalne kołysanie".
Przypomnijmy Portret markizy Casati Balii. Wspomnijmy o Archipence i jego Medrano I i Medrano II,
ruchomych konstrukcjach polichromowanych z drewna, szkła i metalu.
Napisany w Moskwie w 1920 roku Manifest realistyczny Gabo i Pevsnera wyraża dążenie do przezwy-
ciężenia przestrzeni przez wprowadzenie do dzieł plastycznych rzeczywistego ruchu. Oto jego fragmenty:
„Ślepy zaułek, w którym ugrzęzła sztuka w wyniku ostatnich dwudziestu lat poszukiwań, musi zostać
przebity. [...] Nie bacząc na żądania odrodzonego ducha naszych czasów, sztuka ciągle jeszcze karmi się
wierzeniami, pozorami zewnętrznymi i bezsilnie szamoce się między naturalizmem a symbolizmem,
między romantyzmem a mistycyzmem. Próby kubistów i futurystów, by wyprowadzić z tego grzęza-
wiska przeszłości sztuki plastyczne, nie przyniosły nic prócz nowych błędów. Kubizm, który zaczął od
uproszczenia techniki plastycznej, zakończył na analizowaniu jej i zastygł. [...] Można było z zaintereso-
waniem śledzić doświadczenia kubistów, lecz kontynuować ich nie można, przekonawszy się, że doświad-
czenia te ślizgają się po powierzchni sztuki, nie sięgając do jej podstaw, i że rezultatem tego jest to samo
co dawniej: graficzność, dekoracyjność płaszczyzny, objętość i bryłowatość. Futuryzm można było
w swoim czasie witać jako odświeżający rozmach rewolucji, którą zapowiadał, jako druzgocącą krytykę
przeszłości, ponieważ niczym iimym nie można było zdobyć tych barykad artystycznych »dobrego sma-
ku» — na to potrzeba było prochu, wiele prochu; ale nie można budować systemu artystycznego na tylko
jednym haśle rewolucyjnym. [...] W zakresie zadań malarskich futuryzm nie wyszedł poza trochę ulep-
szoną próbę utrwalenia na płótnie refleksu oka — próbę, która już u impresjonistów została doprowadzo-
na do punktu krytycznego. Każdy zrozumie z łatwością, że zwykły zapis graficzny szeregu migawkowych
zdjęć zatrzymanego ruchu nie może odtworzyć samego ruchu. [...] Przestrzeń i Czas narodziły się
Naissance de l'art cinétique, Gauthier-Villars, Paris 1967.