Rocznik Historii Sztuki (14.1984)

36

JADWIGA KUCZYŃSKA

kościoła gosławickiego. Opracowanie techniczne oraz wykrój tarcz są identyczne na chrzcielnicy
i zwornikach żeber.

Wybór herbów na chrzcielnicy wydaje się być skrótem programu dekoracji heraldycznej kościoła.
I tak, na dwóch sąsiadujących ściankach umieszczono Godło Królestwa i herb Władysława Jagiełły.
Herb Topór mieści się obok Krzyża Jagiellońskiego. Przyjmując hipotezę A. Grzybkowskiego, że
w fundacji kościoła mogła brać udział Anna Cylejska148, herb ten, podobnie jak w układzie heral-
dycznym w kościele, może oznaczać osobę Jana z Tęczyna, który wraz z biskupem Piotrem Wyszem,
krewnym i stałym protektorem Andrzeja Laskarego był gorącym rzecznikiem ślubu Władysława
Jagiełły z Anną Cylejską oraz twórcą układu między nimi149. Następnym herbem jest Godziemba
należący do fundatora150. Umieszczenie tego herbu obok herbu Topór mogło mieć na celu pod-
kreślenie wspólnoty poglądów Andrzeja Laskarego i Jana Tęczyńskiego. Obok herbu fundatora
mieści się Korzbok, herb rozpowszechniony w Wielkopolsce151. Po stronie Orla Polskiego znajduje się
Jastrzębiec, herb należący do najwyższego dostojnika Kościoła w Polsce — Wojciecha Jastrzębca —
od 1423 r. arcybiskupa gnieźnieńskiego152. Następny herb — Szreniawa — przypomina być może
arcybiskupa gnieźnieńskiego, Mikołaja Kurowskiego (1402— 1411) 15-\

IV. CHRZCIELNICE PÓŹNOGOTYCKIE

Lata drugiej połowy XV w. oraz pierwszych czterech dekad XVI w. stanowią niewątpliwie okres
największego nasilenia produkcji kamiennych chrzcielnic w Polsce. Naczynia te stały się teraz
przedmiotem wyższych niż poprzednio wymagań artystycznych. Dostrzegalny rozmach i ciągłość
produkcyjna warsztatów, przy jednoczesnym doskonaleniu rzemiosła, doprowadziły do powstania
chrzcielnic, które zaliczyć można do ówczesnych mistrzowskich dzieł kamieniarskich. W obrębie
powszechnie panującego od XIV w. typu kielichowego zaczęły się wyłaniać warianty, co sprawia, że
wśród tych licznych dzieł można wyróżnić wiele grup regionalnych. Przy tym zasadnicze różnice dzielą
chrzcielnice na ziemiach Królestwa i na Śląsku. Prawie wszystkie późnogotyckie chrzcielnice są
wykonane z piaskowca.

A. Królestwo Polskie

I. MAŁOPOLSKA. ZIEMIA SIERADZKA. ZIEMIE RUSKIE

a. Grupa radomsko-kielecka

Do grupy radomsko-kieleckiej można zaliczyć dziesięć obiektów. Trzy z nich znajdują się
w Wielkopolsce: w Iwanowicach (chrzcielnica — il. 29 i kropielnica) i w Bninie. Sześć zabytków
należy do Małopolski: Odechów (il. 30), Radom, Wolanów, Mirzec, Bodzentyn (il. 31) i Wąchock,
a jeden posiada Mazowsze: Grójec.

Chrzcielnice tej grupy mają kształt stylizowanego kielicha mszalnego zbudowanego na planie
ośmioboku. W budowie poszczególnych chrzcielnic zachodzą, zwłaszcza pod względem proporcji

l4,i A. Grzybkowski. Geneza i treści ideowe kościoła w Gosławicach, [w:] Z dziejów regionu konińskiego..., s. 149— 150;
Grzybkowski. Kościół w Gosławicach____ s. 303.

144 K. Pieradzka, Anna Cylejska, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 1, Kraków 1935, s. 121; Z. Wdowiszewski,
Genealogia Jagiellonów, Warszawa 1968, s. 37; Grzybkowski, Kościół w Gosławicach..., s. 303.

150 M. Frontczak. Andrzej Łaskarz z Gosławic herbu Godziemba biskup poznański, „Nasza Przeszłość", 30, 1969, s. 125 nn.

151 Pieczętował się nim szereg rodów wielkopolskich, jak: Korzbokowie. Łęccy. Niesiołowscy. Rybieńscy. Stryjkowscy,
Tucholkowie i Zawadzcy; M. Gumowski. Kafle średniowieczne w Muzeum Wielkopolskim, Poznań 1928, s. 25.

,5- J. Koryt ko wski. Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, t. 2,
Poznań 1888. s. 79.

!?! Ibidem, t. 1. s. 785.