DOI Artikel:
Kuczyńska, Jadwiga: Średniowieczne chrzcielnice kamienne w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0052
48
JADWIGA KUCZYŃSKA
rozmieszczenie tarcz herbowych. Analogie te nie muszą wskazywać na istnienie bezpośredniego
związku przyczynowego. Nie można jednak wykluczyć możliwości przeniknięcia wzoru angielskiego na
tereny południowej Polski.
c. Grupa krośnieńska
W rejonie Krosna zachowała się zwarta grupa chrzcielnic, jednolitych pod względem kształtu
i dekoracji. Są to dzieła w Bachórcu, Domaradzu, Dubiecku, Gogołowie, Golcowej (il. 40), Odrzyko-
niu i Połomii. Są one twórczym przekształceniem wzoru sądeckiego odmiany starszej; dlatego wolno
je zamknąć w ramach oddzielnej grupy. Chrzcielnice krośnieńskie są smukłe (z wyjątkiem chrzcielnicy
w Gogołowie), a dekoracja sprowadza się do motywu arkad o łuku ostrym (tylko w Gogołowie
półkolistym) zakończonym u dołu stylizowanym trójliściem. Niekiedy, jak np. w Połomii, Odrzykoniu
i Domaradzu, pod łukami arkadowymi występują maswerki. Herby zdarzają się sporadycznie.
W Połomii wyrzeźbiono na nodusie tarcze herbowe, a w Gogołowie, pod czaszą, wyryto tarczę
z herbem Leliwa. Herb ten jest wskaźnikiem datowania grupy na pierwsze trzydziestolecie XVI w.
Łączy się on bowiem z Janem Amor Tarnowskim, wzmiankowanym jako właściciel Gogołowa
w 1508 r. 196 On też zapewne był fundatorem chrzcielnicy.
Opracowanie techniczne tych dzieł, oprócz chrzcielnicy w Gogołowie, wskazuje na pochodzenie
z jednego warsztatu.
d. Chrzcielnice różne
Chrzc ieln ice к ielicho we
W różnych częściach Małopolski, Ziemi Sieradzkiej i Ziem Ruskich występują chrzcielnice
kielichowe, które nie tworzą zwartych grup. W każdym z tych dzieł struktura naczynia wykazuje
pewną odrębność. Chrzcielnice te posiadały często elementy kształtu lub dekoracji, zapożyczone od
wzorów grup głównych. Wytwarzano je przy końcu XV w. i w pierwszej poł. XVI w.
Wśród nich znajdują się dzieła o strukturze dwuostrosłupowej, będące przykładem zapóźnienia
formy występującej w pierwszej poł. XV w. Chrzcielnice te są najstarsze. Znajdujemy je w Kło-
bucku (il. 41), w Muzeum Regionalnym w Bieczu (z Turzy — il. 42), w Kamionce Wielkiej,
w Bolminie. Dobrej i w Sędziejowicach. Na uwagę zasługują zabytki w Kłobucku, Kamionce
Wielkiej i Muzeum Regionalnym w Bieczu.
Poziomem wykonania wyróżnia się zwłaszcza chrzcielnica w Kłobucku. Całą powierzchnię tego
dzieła pokrywa dekoracja, na którą składają się motywy architektoniczne, roślinne i przedsta-
wienia symboliczne. Wyraźne odgraniczenie poszczególnych pól, widoczne zwłaszcza na stopie,
przypomina chrzcielnice śląskie grupy wrocławsko-opolskiej, natomiast forma nodusa i rozmieszczenie
na nim tarcz z herbami i datą 1492 wykazuje powiązania z chrzcielnicami sądeckimi. Na tarczach
znajdują się herby: Orzeł Polski, Janina, Nieczuja, Poraj, Leliwa, Topór oraz równoramienny krzyż
i data. Powiązanie herbów z określonymi osobami bądź rodami nastręcza wiele trudności. Godło
Królestwa mogło być umieszczone na chrzcielnicy dla upamiętnienia opieki królów polskich nad
Kłobuckiem, który zawdzięczał im swój rozwój191. Kamieniarz, który wykonał to dzieło pochodził
prawdopodobnie z Wrocławia, na co zdaje się wskazywać litera W w tarczy umieszczonej na stopie,
będąca jednym z godeł herbowych Wrocławia ш. Chrzcielnica powstała niewątpliwie w Kłobucku,
o czym świadczy użycie do jej produkcji wapienia wydobywanego w pobliskich kamieniołomach.
Program tej chrzcielnicy, przez ukazanie symboli Eucharystii: kielicha mszalnego z wzniesionym
pośrodku krzyżem i gałązki winnej latorośli obok hierogramu IHS, uwydatnia więź ideową między
14,1 W. Sarna, Opis powiatu jasielskiego. Jasio 1908. s. 519.
191 Z. Perzanowski, Zarys dziejów miasta Kłobucka, ..Małopolskie Studia Historyczne", I: 1958, z. 2, s. 33.
I9fl M. Haisig, Herb miasta Wrocławia — jego symbolika i geneza, „Nauka i sztuka". VIII: 1948, s. 165; J. Wrzesińska,
Problematyka heraldyczna w gotyckiej sztuce Wrocławia, [w:] Z dziejów sztuki śląskiej, pod red. Z. Świechowskiego, Warszawa
1978. s. 228.
JADWIGA KUCZYŃSKA
rozmieszczenie tarcz herbowych. Analogie te nie muszą wskazywać na istnienie bezpośredniego
związku przyczynowego. Nie można jednak wykluczyć możliwości przeniknięcia wzoru angielskiego na
tereny południowej Polski.
c. Grupa krośnieńska
W rejonie Krosna zachowała się zwarta grupa chrzcielnic, jednolitych pod względem kształtu
i dekoracji. Są to dzieła w Bachórcu, Domaradzu, Dubiecku, Gogołowie, Golcowej (il. 40), Odrzyko-
niu i Połomii. Są one twórczym przekształceniem wzoru sądeckiego odmiany starszej; dlatego wolno
je zamknąć w ramach oddzielnej grupy. Chrzcielnice krośnieńskie są smukłe (z wyjątkiem chrzcielnicy
w Gogołowie), a dekoracja sprowadza się do motywu arkad o łuku ostrym (tylko w Gogołowie
półkolistym) zakończonym u dołu stylizowanym trójliściem. Niekiedy, jak np. w Połomii, Odrzykoniu
i Domaradzu, pod łukami arkadowymi występują maswerki. Herby zdarzają się sporadycznie.
W Połomii wyrzeźbiono na nodusie tarcze herbowe, a w Gogołowie, pod czaszą, wyryto tarczę
z herbem Leliwa. Herb ten jest wskaźnikiem datowania grupy na pierwsze trzydziestolecie XVI w.
Łączy się on bowiem z Janem Amor Tarnowskim, wzmiankowanym jako właściciel Gogołowa
w 1508 r. 196 On też zapewne był fundatorem chrzcielnicy.
Opracowanie techniczne tych dzieł, oprócz chrzcielnicy w Gogołowie, wskazuje na pochodzenie
z jednego warsztatu.
d. Chrzcielnice różne
Chrzc ieln ice к ielicho we
W różnych częściach Małopolski, Ziemi Sieradzkiej i Ziem Ruskich występują chrzcielnice
kielichowe, które nie tworzą zwartych grup. W każdym z tych dzieł struktura naczynia wykazuje
pewną odrębność. Chrzcielnice te posiadały często elementy kształtu lub dekoracji, zapożyczone od
wzorów grup głównych. Wytwarzano je przy końcu XV w. i w pierwszej poł. XVI w.
Wśród nich znajdują się dzieła o strukturze dwuostrosłupowej, będące przykładem zapóźnienia
formy występującej w pierwszej poł. XV w. Chrzcielnice te są najstarsze. Znajdujemy je w Kło-
bucku (il. 41), w Muzeum Regionalnym w Bieczu (z Turzy — il. 42), w Kamionce Wielkiej,
w Bolminie. Dobrej i w Sędziejowicach. Na uwagę zasługują zabytki w Kłobucku, Kamionce
Wielkiej i Muzeum Regionalnym w Bieczu.
Poziomem wykonania wyróżnia się zwłaszcza chrzcielnica w Kłobucku. Całą powierzchnię tego
dzieła pokrywa dekoracja, na którą składają się motywy architektoniczne, roślinne i przedsta-
wienia symboliczne. Wyraźne odgraniczenie poszczególnych pól, widoczne zwłaszcza na stopie,
przypomina chrzcielnice śląskie grupy wrocławsko-opolskiej, natomiast forma nodusa i rozmieszczenie
na nim tarcz z herbami i datą 1492 wykazuje powiązania z chrzcielnicami sądeckimi. Na tarczach
znajdują się herby: Orzeł Polski, Janina, Nieczuja, Poraj, Leliwa, Topór oraz równoramienny krzyż
i data. Powiązanie herbów z określonymi osobami bądź rodami nastręcza wiele trudności. Godło
Królestwa mogło być umieszczone na chrzcielnicy dla upamiętnienia opieki królów polskich nad
Kłobuckiem, który zawdzięczał im swój rozwój191. Kamieniarz, który wykonał to dzieło pochodził
prawdopodobnie z Wrocławia, na co zdaje się wskazywać litera W w tarczy umieszczonej na stopie,
będąca jednym z godeł herbowych Wrocławia ш. Chrzcielnica powstała niewątpliwie w Kłobucku,
o czym świadczy użycie do jej produkcji wapienia wydobywanego w pobliskich kamieniołomach.
Program tej chrzcielnicy, przez ukazanie symboli Eucharystii: kielicha mszalnego z wzniesionym
pośrodku krzyżem i gałązki winnej latorośli obok hierogramu IHS, uwydatnia więź ideową między
14,1 W. Sarna, Opis powiatu jasielskiego. Jasio 1908. s. 519.
191 Z. Perzanowski, Zarys dziejów miasta Kłobucka, ..Małopolskie Studia Historyczne", I: 1958, z. 2, s. 33.
I9fl M. Haisig, Herb miasta Wrocławia — jego symbolika i geneza, „Nauka i sztuka". VIII: 1948, s. 165; J. Wrzesińska,
Problematyka heraldyczna w gotyckiej sztuce Wrocławia, [w:] Z dziejów sztuki śląskiej, pod red. Z. Świechowskiego, Warszawa
1978. s. 228.