DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Nagrobki Stefana Batorego i Anny Jagiellonki w katedrze wawelskiej. Kilka uwag i hipotez
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0085
82
KATARZYNA MIKOCKA
do lat po 1595 r.-\ Na podobieństwo między schematami nagrobków Batorego i Provany zwrócili
już wcześniej uwagę Helena i Stefan Kozakiewiczowie. którzy uważają nagrobek Prospera Provany.
na podstawie daty jego śmierci, za wcześniejszy'1. Ostatnio nagrobkiem Stefana Batorego zajmował
się monografista Santi Gucciego — Andrzej Fischinger. który zmiany przeprowadzone w wykona-
nym nagrobku w stosunku do pierwotnego projektu uważa za nieznaczne i nie wpływające w sposób
zasadniczy na wygląd całości7. Do wyjaśnienia pozostaje więc sprawa rodzaju i zakresu zmian
przeprowadzonych w trakcie realizacji dzieła oraz określenie ich przyczyny i osób, od których
wyszła inicjatywa.
II
Król Stefan Batory zmarł w Grodnie 12 XII 1586 r. Jego zwłoki przewieziono do Łobzowa
21 V 1588 г.. a 23 V pochowano je w kaplicy Narodzenia NM Panny przy katedrze wawelskiejs.
Kaplicę tę dopiero w 6 lat po pogrzebie króla, a w 8 po jego śmierci zaczęto przekształcać na
grobowe mauzoleum. Wdowa po królu. Anna Jagiellonka, zawarła 5 V 1594 r. w Warszawie
umowę z Santi Guccim, artystą pracującym dla dworu królewskiego, o przebudowę kaplicy Mariackiej
i wystawienie w niej nagrobka królowi. Artysta przedstawił królowej projekt („wizerunek") dzieła,
który został przez nią zaakceptowany i opisany w umowie. Prace przy kaplicy i nagrobku oceniono
na 5500 zł płatne w ratach, a miały one zostać ukończone najpóźniej wiosną 1595 r. Należy
dodać, że królowa zastrzegła prawo wprowadzenia ewentualnych zmian w projekcie, które miałyby
na celu „większą ozdobę" dzieła. Mogły one zostać dokonane przez nią lub przez artystę, czy
też przez osoby, którym zostanie poruczony nadzór (zlecono go Jackowi Młodziejowskiemu, pod-
skarbiemu nadwornemu). Kapituła krakowska udzieliła zezwolenia na wzniesienie nagrobka króla
w kaplicy Mariackiej 22 VI 1594 r.y, a stanął on w roku 1595, jak głosi napis na tablicy
nagrobkowej, określający zarazem Annę Jagiellonkę jako jedyną fundatorkę dzieła.
Nagrobek Stefana Batorego (il. 1). wykonany z piaskowca, czerwonego marmuru i alabastru
jest kompozycją trójosiową. opartą na zredukowanym częściowo schemacie łuku triumfalnego, z wy-
sokim cokołem i dekoracyjnym zwieńczeniem. W jego środkowej części, oddzielonej od bocznych
skrzydeł korynckimi półkolumnami, znajduje się płytka półkolista wnęka, podzielona na dwie strefy.
W dolnej umieszczono stojącą skośnie płytę z czerwonego marmuru z reliefowym wizerunkiem
półleżącego króla w stroju koronacyjnym, z berłem i jabłkiem w dłoniach (il. 2); górną wy-
pełnia prostokątna tablica inskrypcyjna, podtrzymywana przez trzy aniołki. W skrzydłach bocznych
ustawiono w niszach dwie figury alegoryczne — Prudentię i Fortitudo. personifikujące cnoty zmarłe-
go króla, a u góry, na końcach spływów, stoją płonące amfory. Cokół nagrobka jest dwukondygna-
cjowy i nieznacznie wysunięty ku przodowi w środkowej partii, której górna strefa jest sarkofagiem,
wspartym na lwich łapach. Całą górną kondygnację cokołu zdobi szereg kartuszy w ozdobnych
obramieniach ; dwa z nich, umieszczone na postumentach kolumn, prezentują herb Batorych —
Wilcze Zęby. a środkowy scenę nawiązującą do zdobycia Infant. W dolnej strefie umieszczono
marmurowe tablice oraz lwie maski i czaszki. Zwieńczenie nagrobka (il. 3) składa się z półko-
listego tympanonu, w którym umieszczono trzy kartusze - z herbami Polski, Litwy (z literami Stefana
Batorego) oraz herbem Sforzów (z literami Anny Jagiellonki). Po obu stronach tympanonu wmuro-
wano w ścianę panoplia. u szczytu stoi putto z banderolą. Tympanon f ankują dwa nasadniki kolumn,
ozdobione kobiecymi główkami, na których jeszcze w XIX w. stały dwa aniołki, obejmujące szyje
5 Ibidem, s. 146 - 148; też 1. Burnatowa. Ornament renesansowy w Krakowie, [w:] Studia Renesansowe, p. red.
M. Walickiego, t. 4. Wrocław 1964. s. 124.
ь H. i S. Kozakiewiczowie. Polskie nagrobki renesansowe; stan. problemy i postulaty badań. ..Biuletyn Historii
Sztuki". XV: 1953. nr 1. s. 43: ciż sami. Renesans w Po/see. Warszawa 1976. s. 204.
7 Fischinger. Przebudowa____ s. 352- 354; tenże. Santi Gueei... s. 42-43.
s S. Windakiewicz. Dzieje Wawelu. Kraków 1925. s. 115.
' Kischingcr. Przebudowa.... s. 352.
KATARZYNA MIKOCKA
do lat po 1595 r.-\ Na podobieństwo między schematami nagrobków Batorego i Provany zwrócili
już wcześniej uwagę Helena i Stefan Kozakiewiczowie. którzy uważają nagrobek Prospera Provany.
na podstawie daty jego śmierci, za wcześniejszy'1. Ostatnio nagrobkiem Stefana Batorego zajmował
się monografista Santi Gucciego — Andrzej Fischinger. który zmiany przeprowadzone w wykona-
nym nagrobku w stosunku do pierwotnego projektu uważa za nieznaczne i nie wpływające w sposób
zasadniczy na wygląd całości7. Do wyjaśnienia pozostaje więc sprawa rodzaju i zakresu zmian
przeprowadzonych w trakcie realizacji dzieła oraz określenie ich przyczyny i osób, od których
wyszła inicjatywa.
II
Król Stefan Batory zmarł w Grodnie 12 XII 1586 r. Jego zwłoki przewieziono do Łobzowa
21 V 1588 г.. a 23 V pochowano je w kaplicy Narodzenia NM Panny przy katedrze wawelskiejs.
Kaplicę tę dopiero w 6 lat po pogrzebie króla, a w 8 po jego śmierci zaczęto przekształcać na
grobowe mauzoleum. Wdowa po królu. Anna Jagiellonka, zawarła 5 V 1594 r. w Warszawie
umowę z Santi Guccim, artystą pracującym dla dworu królewskiego, o przebudowę kaplicy Mariackiej
i wystawienie w niej nagrobka królowi. Artysta przedstawił królowej projekt („wizerunek") dzieła,
który został przez nią zaakceptowany i opisany w umowie. Prace przy kaplicy i nagrobku oceniono
na 5500 zł płatne w ratach, a miały one zostać ukończone najpóźniej wiosną 1595 r. Należy
dodać, że królowa zastrzegła prawo wprowadzenia ewentualnych zmian w projekcie, które miałyby
na celu „większą ozdobę" dzieła. Mogły one zostać dokonane przez nią lub przez artystę, czy
też przez osoby, którym zostanie poruczony nadzór (zlecono go Jackowi Młodziejowskiemu, pod-
skarbiemu nadwornemu). Kapituła krakowska udzieliła zezwolenia na wzniesienie nagrobka króla
w kaplicy Mariackiej 22 VI 1594 r.y, a stanął on w roku 1595, jak głosi napis na tablicy
nagrobkowej, określający zarazem Annę Jagiellonkę jako jedyną fundatorkę dzieła.
Nagrobek Stefana Batorego (il. 1). wykonany z piaskowca, czerwonego marmuru i alabastru
jest kompozycją trójosiową. opartą na zredukowanym częściowo schemacie łuku triumfalnego, z wy-
sokim cokołem i dekoracyjnym zwieńczeniem. W jego środkowej części, oddzielonej od bocznych
skrzydeł korynckimi półkolumnami, znajduje się płytka półkolista wnęka, podzielona na dwie strefy.
W dolnej umieszczono stojącą skośnie płytę z czerwonego marmuru z reliefowym wizerunkiem
półleżącego króla w stroju koronacyjnym, z berłem i jabłkiem w dłoniach (il. 2); górną wy-
pełnia prostokątna tablica inskrypcyjna, podtrzymywana przez trzy aniołki. W skrzydłach bocznych
ustawiono w niszach dwie figury alegoryczne — Prudentię i Fortitudo. personifikujące cnoty zmarłe-
go króla, a u góry, na końcach spływów, stoją płonące amfory. Cokół nagrobka jest dwukondygna-
cjowy i nieznacznie wysunięty ku przodowi w środkowej partii, której górna strefa jest sarkofagiem,
wspartym na lwich łapach. Całą górną kondygnację cokołu zdobi szereg kartuszy w ozdobnych
obramieniach ; dwa z nich, umieszczone na postumentach kolumn, prezentują herb Batorych —
Wilcze Zęby. a środkowy scenę nawiązującą do zdobycia Infant. W dolnej strefie umieszczono
marmurowe tablice oraz lwie maski i czaszki. Zwieńczenie nagrobka (il. 3) składa się z półko-
listego tympanonu, w którym umieszczono trzy kartusze - z herbami Polski, Litwy (z literami Stefana
Batorego) oraz herbem Sforzów (z literami Anny Jagiellonki). Po obu stronach tympanonu wmuro-
wano w ścianę panoplia. u szczytu stoi putto z banderolą. Tympanon f ankują dwa nasadniki kolumn,
ozdobione kobiecymi główkami, na których jeszcze w XIX w. stały dwa aniołki, obejmujące szyje
5 Ibidem, s. 146 - 148; też 1. Burnatowa. Ornament renesansowy w Krakowie, [w:] Studia Renesansowe, p. red.
M. Walickiego, t. 4. Wrocław 1964. s. 124.
ь H. i S. Kozakiewiczowie. Polskie nagrobki renesansowe; stan. problemy i postulaty badań. ..Biuletyn Historii
Sztuki". XV: 1953. nr 1. s. 43: ciż sami. Renesans w Po/see. Warszawa 1976. s. 204.
7 Fischinger. Przebudowa____ s. 352- 354; tenże. Santi Gueei... s. 42-43.
s S. Windakiewicz. Dzieje Wawelu. Kraków 1925. s. 115.
' Kischingcr. Przebudowa.... s. 352.