DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Nagrobki Stefana Batorego i Anny Jagiellonki w katedrze wawelskiej. Kilka uwag i hipotez
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0091
88
KATARZYNA MIKOCKA
testamentu - Mikołaja Korycińskiego i Jana Baptystę Cetysa11, został najprawdopodobniej wyko-
nany przed 1590 r.12 Nagrobek Marcina Leśniowolskiego wystawiła jego żona Anna Oborska
prawdopodobnie wkrótce po jego śmierci — chyba jeszcze w 1593 r.1 ?
Jeżeli więc nagrobki te można było oglądać w 1594 r. w krakowskich kościołach, można by
przypuścić, że osoby znające gucciowski projekt królewskiego pomnika — Anna Jagiellonka, Jacek
Mlodziejowski lub ktoś z ich otoczenia, albo też, co jest już mniej prawdopodobne, sam artysta —
zauważyły te daleko posunięte analogie i ze względu na ich niestosowność poczyniono zmiany w pro-
jekcie. Pomnik monarchy mógł stanowić wzór dla później powstałych dzieł, ale nie powinien
wykazywać bezpośrednich zależności od pomników poddanych14.
Jednak charakter zmian poczynionych w projekcie wydaje się powyższe przypuszczenie jako
przyczynę przekształceń wykluczać. Przekształcenie takich elementów dzieła, jak aniołki na spływach,
układ herbów czy dekoracja cokołu mogłoby wprawdzie być tłumaczone w ten sposób. Jeżeli
jednak przypuścimy, że „osoba króla" była projektowana jako pełnoplastyczna figura leżąca na
sarkofagu, to jej zamiany na płytę z reliefowym wizerunkiem nie wyjaśnia powyższe przypuszcze-
nie. Abstrahując od faktu powszechnego przedstawiania w ten sposób w nagrobkach królów, mag-
naterii i wyższej szlachty przez cały prawie XVI wiek — co utrudniałoby bezpośrednie określenie
konkretnych, pojedynczych nagrobków jako ewentualnych pierwowzorów — to przekształcenie tego
elementu nie oddaliło wizerunku królewskiego od ujęć nagrobnych poddanych. Figura Andrzeja
Firleja w nagrobku w Janowcu, dzieło również Santi Gucciego z lat 1586— 1587 15 (il. 6, 7), a więc
wcześniejsze od nagrobka Batorego, ma układ i sposób ujęcia identyczny ze zrealizowanym wizerun-
kiem królewskim. Właściwej przyczyny zmian przeprowadzonych w gucciowskim projekcie należy
więc upatrywać w innych czynnikach.
11 Fundatorów określa inskrypcja nagrobna. Prospera Provanç. administratora żup wielickich i bocheńskich, starostę
będzińskiego i poczmistrza koronnego łączyły z Korycińskim i Cetysem wspólnie prowadzone interesy i pokrewieństwo:
Koryciński administrował wraz z nim żupą bocheńską i byl żonaty z jego bratanicą (S. Cynarski. Koryciński Mikołaj
[w:] Polski słownik biograficzny, t. 14. Warszawa 1968. s. 127 -128; А. К cc к owa. Żupy krakowskie w XVI-XVII w.
(do 1772 roku), Wrocław 1969. passim). Cetys przejął od Provany prowadzenie warzelni będzińskiej i był dzierżawcą
starostwa będzińskiego (W. Wittyg. Znaki pieczętne (gmetki) mieszczan w Polsce w XVI i zaraniu XVII wieku, Kra-
ków 1906. s. 15-16: Keckowa. op. cit.. s. 395- 396). Prosper Provana zlecił prawdopodobnie fundację nagrobka
u testamencie jego kuratorom testament Provany 7 1569 r. nie wspomina o nagrobku (Archiwum Miasta Krakowa
i Województwa Krakowskiego. Scabinalia Cracoviensia inscriptiones. ks. 19. s. I); w aktach miejskich zachował się zapis
o uczynieniu przez Provanç testamentu w 1581 r. w miejsce dawnego (ibidem, ks. 21. s. 433). nie podany jest jednak
jego pełny tekst, ani rodzaj zmian poczynionych w dawnym zapisie.
12 Prosper Provana zm. 20 IX 1584 г.. a fundatorzy jego nagrobka - Mikołaj Koryciński w 1615 r. (Cynarski, op. cii..
s. 127). a Jan Baptysta Cetys żył jeszcze w 1610 r. (Keckowa. op. cil., s. 396). W Archiwum Klasztoru O. O. Do-
minikanów w Krakowie znajduje się wzmianka o zapisie pewnej sumy na fundację mszy za dusze zmarłych w kaplicy określa-
nej jako ,.S. Nicolai alias Provanowa" przez Barbarę Provanównę - Dębińską, córkę Prospera, w 1590 r. (Archiwum
Klasztoru O. O. Dominikanów w Krakowie. Liber Antiąuilalum ei intercisarum, bullarum summarum pontificum ac
privilegiorum regalium ei censuum____ k. 173 v — 174 v; też: Necrographia seu obitus fralrum generalium... manuscriptis
codicihus facia collectio anno Domini /6/5 31 iulii per me Fratrem Valeriamim Lillmanidem, magislrum Convenlus Cra-
coviensis, wyd. H. R. von Zeissberg. Kleinere Geschichtsquellen' Polens in Mittelalter, |w:] Archiv fur Osterreichische Ges-
chichfe. t. 55. Wien 1877. s. 161). Wydaje się. że w kaplicy określanej w ten sposób stał już w tym roku nagrobek;
gdyby zresztą do tej pory kuratorzy nie wywiązali się ze swoich zobowiązań, sprawą tą zajęłaby się prawdopodobnie
Dębińska lub dorośli już wówczas synowie zmarłego.
Marcin Leśniowolski. kasztelan podlaski, zm. 17 1 1593 г.. a został pochowany 9 III t. r. w kaplicy Św. Wa-
lentego w kościele Mariackim. Anna Oborska w 1593 г.. po pogrzebie męża uczyniła w kaplicy fundację, opłacając
6 kapłanów mających odprawiać w niej msze (Archiwum Kaplituły Metropolitalnej w Krakowie. А. V. Cap. 63.
Visitatio exterior Ecclesiae Archipresbyteralis В. Mariae Virginis in Circulo Crac. per... Casimirum a Lubna Łubieński....
A. D. 1711____k. 82; to samo: Archiwum Kościoła Mariackiego w Krakowie, ks. 10: Fundationes Ałtarium et Ministeriorum
quod et quae ad quod altare fundata____ s. 14. O fundacji tej też: ibidem, vol. XXII. Summae sub tutela Archi-
presbiteri. fasc. 46: Akta do fundacji Lcśniowolskich. dokument 24. k. lv.). Wzmianka w jednej z kronik krakowskich
mówi, że kaplica Leśniowolskiego została ..ozdobiona na ś. Michał 1593 r." (Kronika Krzysztofa Zelnera. pisana w latach
1572-1611. druk. [w:] A. Grabowski. Groby królów polskich w Krakowie____ Kraków 1835. s. 18). Można więc przy-
puszczać, że nagrobek został wykonany jeszcze w 1593 r. Najszerszy przedział czasowy, jaki można by przyjąć dla wy-
konania dzieła zamykają ostatecznie daty: dojścia do pełnoletności synów Leśniowolskiego - 1598 (A. Boniecki. Herbarz
Polski, t. 14. Warszawa 1911, s. 126) oraz r. 1606 - data zawarcia powtórnego małżeństwa przez wdowę po Marcinie
(ibidem), co wykluczałoby ją chyba jako jedyną fundatorkę.
14 Eckhardtówna. op. cii., s. 148.
'~ Fischinger. Santi Gucci____ s. 45.
KATARZYNA MIKOCKA
testamentu - Mikołaja Korycińskiego i Jana Baptystę Cetysa11, został najprawdopodobniej wyko-
nany przed 1590 r.12 Nagrobek Marcina Leśniowolskiego wystawiła jego żona Anna Oborska
prawdopodobnie wkrótce po jego śmierci — chyba jeszcze w 1593 r.1 ?
Jeżeli więc nagrobki te można było oglądać w 1594 r. w krakowskich kościołach, można by
przypuścić, że osoby znające gucciowski projekt królewskiego pomnika — Anna Jagiellonka, Jacek
Mlodziejowski lub ktoś z ich otoczenia, albo też, co jest już mniej prawdopodobne, sam artysta —
zauważyły te daleko posunięte analogie i ze względu na ich niestosowność poczyniono zmiany w pro-
jekcie. Pomnik monarchy mógł stanowić wzór dla później powstałych dzieł, ale nie powinien
wykazywać bezpośrednich zależności od pomników poddanych14.
Jednak charakter zmian poczynionych w projekcie wydaje się powyższe przypuszczenie jako
przyczynę przekształceń wykluczać. Przekształcenie takich elementów dzieła, jak aniołki na spływach,
układ herbów czy dekoracja cokołu mogłoby wprawdzie być tłumaczone w ten sposób. Jeżeli
jednak przypuścimy, że „osoba króla" była projektowana jako pełnoplastyczna figura leżąca na
sarkofagu, to jej zamiany na płytę z reliefowym wizerunkiem nie wyjaśnia powyższe przypuszcze-
nie. Abstrahując od faktu powszechnego przedstawiania w ten sposób w nagrobkach królów, mag-
naterii i wyższej szlachty przez cały prawie XVI wiek — co utrudniałoby bezpośrednie określenie
konkretnych, pojedynczych nagrobków jako ewentualnych pierwowzorów — to przekształcenie tego
elementu nie oddaliło wizerunku królewskiego od ujęć nagrobnych poddanych. Figura Andrzeja
Firleja w nagrobku w Janowcu, dzieło również Santi Gucciego z lat 1586— 1587 15 (il. 6, 7), a więc
wcześniejsze od nagrobka Batorego, ma układ i sposób ujęcia identyczny ze zrealizowanym wizerun-
kiem królewskim. Właściwej przyczyny zmian przeprowadzonych w gucciowskim projekcie należy
więc upatrywać w innych czynnikach.
11 Fundatorów określa inskrypcja nagrobna. Prospera Provanç. administratora żup wielickich i bocheńskich, starostę
będzińskiego i poczmistrza koronnego łączyły z Korycińskim i Cetysem wspólnie prowadzone interesy i pokrewieństwo:
Koryciński administrował wraz z nim żupą bocheńską i byl żonaty z jego bratanicą (S. Cynarski. Koryciński Mikołaj
[w:] Polski słownik biograficzny, t. 14. Warszawa 1968. s. 127 -128; А. К cc к owa. Żupy krakowskie w XVI-XVII w.
(do 1772 roku), Wrocław 1969. passim). Cetys przejął od Provany prowadzenie warzelni będzińskiej i był dzierżawcą
starostwa będzińskiego (W. Wittyg. Znaki pieczętne (gmetki) mieszczan w Polsce w XVI i zaraniu XVII wieku, Kra-
ków 1906. s. 15-16: Keckowa. op. cit.. s. 395- 396). Prosper Provana zlecił prawdopodobnie fundację nagrobka
u testamencie jego kuratorom testament Provany 7 1569 r. nie wspomina o nagrobku (Archiwum Miasta Krakowa
i Województwa Krakowskiego. Scabinalia Cracoviensia inscriptiones. ks. 19. s. I); w aktach miejskich zachował się zapis
o uczynieniu przez Provanç testamentu w 1581 r. w miejsce dawnego (ibidem, ks. 21. s. 433). nie podany jest jednak
jego pełny tekst, ani rodzaj zmian poczynionych w dawnym zapisie.
12 Prosper Provana zm. 20 IX 1584 г.. a fundatorzy jego nagrobka - Mikołaj Koryciński w 1615 r. (Cynarski, op. cii..
s. 127). a Jan Baptysta Cetys żył jeszcze w 1610 r. (Keckowa. op. cil., s. 396). W Archiwum Klasztoru O. O. Do-
minikanów w Krakowie znajduje się wzmianka o zapisie pewnej sumy na fundację mszy za dusze zmarłych w kaplicy określa-
nej jako ,.S. Nicolai alias Provanowa" przez Barbarę Provanównę - Dębińską, córkę Prospera, w 1590 r. (Archiwum
Klasztoru O. O. Dominikanów w Krakowie. Liber Antiąuilalum ei intercisarum, bullarum summarum pontificum ac
privilegiorum regalium ei censuum____ k. 173 v — 174 v; też: Necrographia seu obitus fralrum generalium... manuscriptis
codicihus facia collectio anno Domini /6/5 31 iulii per me Fratrem Valeriamim Lillmanidem, magislrum Convenlus Cra-
coviensis, wyd. H. R. von Zeissberg. Kleinere Geschichtsquellen' Polens in Mittelalter, |w:] Archiv fur Osterreichische Ges-
chichfe. t. 55. Wien 1877. s. 161). Wydaje się. że w kaplicy określanej w ten sposób stał już w tym roku nagrobek;
gdyby zresztą do tej pory kuratorzy nie wywiązali się ze swoich zobowiązań, sprawą tą zajęłaby się prawdopodobnie
Dębińska lub dorośli już wówczas synowie zmarłego.
Marcin Leśniowolski. kasztelan podlaski, zm. 17 1 1593 г.. a został pochowany 9 III t. r. w kaplicy Św. Wa-
lentego w kościele Mariackim. Anna Oborska w 1593 г.. po pogrzebie męża uczyniła w kaplicy fundację, opłacając
6 kapłanów mających odprawiać w niej msze (Archiwum Kaplituły Metropolitalnej w Krakowie. А. V. Cap. 63.
Visitatio exterior Ecclesiae Archipresbyteralis В. Mariae Virginis in Circulo Crac. per... Casimirum a Lubna Łubieński....
A. D. 1711____k. 82; to samo: Archiwum Kościoła Mariackiego w Krakowie, ks. 10: Fundationes Ałtarium et Ministeriorum
quod et quae ad quod altare fundata____ s. 14. O fundacji tej też: ibidem, vol. XXII. Summae sub tutela Archi-
presbiteri. fasc. 46: Akta do fundacji Lcśniowolskich. dokument 24. k. lv.). Wzmianka w jednej z kronik krakowskich
mówi, że kaplica Leśniowolskiego została ..ozdobiona na ś. Michał 1593 r." (Kronika Krzysztofa Zelnera. pisana w latach
1572-1611. druk. [w:] A. Grabowski. Groby królów polskich w Krakowie____ Kraków 1835. s. 18). Można więc przy-
puszczać, że nagrobek został wykonany jeszcze w 1593 r. Najszerszy przedział czasowy, jaki można by przyjąć dla wy-
konania dzieła zamykają ostatecznie daty: dojścia do pełnoletności synów Leśniowolskiego - 1598 (A. Boniecki. Herbarz
Polski, t. 14. Warszawa 1911, s. 126) oraz r. 1606 - data zawarcia powtórnego małżeństwa przez wdowę po Marcinie
(ibidem), co wykluczałoby ją chyba jako jedyną fundatorkę.
14 Eckhardtówna. op. cii., s. 148.
'~ Fischinger. Santi Gucci____ s. 45.