DOI article:
Pawlaczyk, Mateusz: Architektura szesnastowiecznych kościołów drewnianych z terenu Wielkopolski
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0111
108
MATEUSZ PAWLACZYK
3. Koźmin, kośc. sukurs., 1570 r. — widok zaczepów i wsporników podokapowych prezbiterium
- z uwagi na użytkowanie obiektów — musiały być ograniczone do ogólnej analizy substancji bu-
dowlanej i niektórych elementów konstrukcyjnych, analizy planu i układu przestrzennego, oraz częściej
do studiów nad systemem konstrukcyjnym i detalami wiązania dachu. Ten ostatni element —
dotąd nie doceniany w badaniach drewnianej architektury sakralnej — okazał się w efekcie bardzo
czułym i pomocnym instrumentem w orzekaniu o pierwotności całej budowli i datowaniu poszcze-
gólnych jej faz budowlanych1 \ W niektórych wypadkach pomocna była również analiza detali
i elementów architektonicznych wykazujących cechy dekoracyjne dające się zdefiniować stylistycznie К
Z przebadanych w ten sposób ponad czterdziestu obiektów, wyłonionych z całego materiału
drogą wstępnej kwalifikacji, wydzielić można grupę osiemnastu kościołów pochodzących z XVI wieku,
dalszych szesnaście datowanych na 1. pol. XVII, trzy kościoły, których datowanie nie mając pod-
staw do uściślenia przyjęto ogólnie na wiek XVII, oraz trzy pochodzące z 2. pol. XVII i XVIII wieku,
a wykazujące formy archaiczne typowe dla obiektów starszych. O ile datowanie dwóch pierwszych
grup wydaje się nie ulegać wątpliwości, o tyle czas powstania obiektów z dwóch pozostałych
może w przyszłości zostać skorygowany. Bowiem niewykluczone, iż w trakcie gruntownych badań
architektonicznych uda się odsłonić ich pierwotną substancję, podobnie jak miało to miejsce w przy-
padku kościoła w Nowej Wsi Królewskiej, gdzie pod deskowaniem odkryto bogate profilowania
portalu, lub kościoła w Dolsku, gdzie z kolei udało się odsłonić spod grubej warstwy farby piękne
profile obramień okiennych, czy też w niedawno remontowanym kościele w Wierzenicy datowanym
dotąd na wiek XVIII, gdzie spod wewnętrznego szalunku tęczy odsłonięto fragmenty profilowanej
gotyckiej belki tęczowej. Pomijając powyższe zastrzeżenia przyjąć można, że lista zachowanych
drewnianych kościołów wielkopolskich z XVI wieku jest w zasadzie kompletna i w związku z tym
i-' Por. J. Raczyński. Przyczynki do historii ciesielskich konstrukcji dachowych w Polsce. Warszawa 1930; z obcej
literatury F. Os tend orf. Die Geschichte des Dachwerks, Leipzig u. Berlin 1908, oraz hasło Charpente, [w:] E. Viollet-le-Duc,
Dictionnaire raisonné de l'architecture française du Xf au XVf siècle. Paris Ib.r.]. t. 3. s. 1-58.
14 Zestawienie belek stropowych wraz z ich dokładnym datowaniem omówił J. Frycz. Stropy kamienic mieszczańskich
w Polsce. ..Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Spoleczne". z. 16: Zahytkoznawstwo i Konserwatorstwo 1.
1966. s. 183- 186.
MATEUSZ PAWLACZYK
3. Koźmin, kośc. sukurs., 1570 r. — widok zaczepów i wsporników podokapowych prezbiterium
- z uwagi na użytkowanie obiektów — musiały być ograniczone do ogólnej analizy substancji bu-
dowlanej i niektórych elementów konstrukcyjnych, analizy planu i układu przestrzennego, oraz częściej
do studiów nad systemem konstrukcyjnym i detalami wiązania dachu. Ten ostatni element —
dotąd nie doceniany w badaniach drewnianej architektury sakralnej — okazał się w efekcie bardzo
czułym i pomocnym instrumentem w orzekaniu o pierwotności całej budowli i datowaniu poszcze-
gólnych jej faz budowlanych1 \ W niektórych wypadkach pomocna była również analiza detali
i elementów architektonicznych wykazujących cechy dekoracyjne dające się zdefiniować stylistycznie К
Z przebadanych w ten sposób ponad czterdziestu obiektów, wyłonionych z całego materiału
drogą wstępnej kwalifikacji, wydzielić można grupę osiemnastu kościołów pochodzących z XVI wieku,
dalszych szesnaście datowanych na 1. pol. XVII, trzy kościoły, których datowanie nie mając pod-
staw do uściślenia przyjęto ogólnie na wiek XVII, oraz trzy pochodzące z 2. pol. XVII i XVIII wieku,
a wykazujące formy archaiczne typowe dla obiektów starszych. O ile datowanie dwóch pierwszych
grup wydaje się nie ulegać wątpliwości, o tyle czas powstania obiektów z dwóch pozostałych
może w przyszłości zostać skorygowany. Bowiem niewykluczone, iż w trakcie gruntownych badań
architektonicznych uda się odsłonić ich pierwotną substancję, podobnie jak miało to miejsce w przy-
padku kościoła w Nowej Wsi Królewskiej, gdzie pod deskowaniem odkryto bogate profilowania
portalu, lub kościoła w Dolsku, gdzie z kolei udało się odsłonić spod grubej warstwy farby piękne
profile obramień okiennych, czy też w niedawno remontowanym kościele w Wierzenicy datowanym
dotąd na wiek XVIII, gdzie spod wewnętrznego szalunku tęczy odsłonięto fragmenty profilowanej
gotyckiej belki tęczowej. Pomijając powyższe zastrzeżenia przyjąć można, że lista zachowanych
drewnianych kościołów wielkopolskich z XVI wieku jest w zasadzie kompletna i w związku z tym
i-' Por. J. Raczyński. Przyczynki do historii ciesielskich konstrukcji dachowych w Polsce. Warszawa 1930; z obcej
literatury F. Os tend orf. Die Geschichte des Dachwerks, Leipzig u. Berlin 1908, oraz hasło Charpente, [w:] E. Viollet-le-Duc,
Dictionnaire raisonné de l'architecture française du Xf au XVf siècle. Paris Ib.r.]. t. 3. s. 1-58.
14 Zestawienie belek stropowych wraz z ich dokładnym datowaniem omówił J. Frycz. Stropy kamienic mieszczańskich
w Polsce. ..Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Spoleczne". z. 16: Zahytkoznawstwo i Konserwatorstwo 1.
1966. s. 183- 186.