DOI Artikel:
Pawlaczyk, Mateusz: Architektura szesnastowiecznych kościołów drewnianych z terenu Wielkopolski
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0112
ARCHITFKTURA SZESNASTOWIECZNYCH KOŚCIOŁÓW DREWNIANYCH WIELKOPOLSKI
109
4. Lubstówek. kośc. paraf., 1639 r. - widok od pd.
przedstawiony w tym miejscu materiał zabytkowy należy uznać za reprezentatywny dla badanego
problemu (por. Aneks).
Pod względem konstrukcyjnym grupa badanych obiektów prezentuje się dość jednolicie. Ogromna
większość (36 kościołów) zbudowana została techniką zrębową, pozostałe (6) posiadają konstrukcję
szkieletową '5.
Zanim przejdziemy do rozważań szczegółowych, konieczne jest jeszcze wyjaśnienie rozumienia
regionu wielkopolskiego, a właściwie sprecyzowanie jego historycznego zasięgu. Otóż region ten
w granicach sprzed 1772 roku obejmował dwa województwa: poznańskie i kaliskie. Częstokroć,
zwłaszcza w XVI wieku, zasięg Wielkopolski przyjmowano znacznie szerszy, bo łącznie z woje-
wództwami sieradzkim, łęczyckim i kujawskim16. Dla potrzeb niniejszego opracowania przyjęto
rozumienie węższe, pokrywające się w zasadzie z granicami województwa poznańskiego sprzed 1975
roku, czyli tzw. Wielkopolskę właściwą. W celach porównawczych posługiwano się natomiast pojęciem
szerszym, obejmującym wspomnianą ziemię sieradzką, łęczycką i kujawską, podobnie jak ostrzeszowską
i kępińską. Dla odróżnienia pojęcie to nazwijmy Wielkopolską historyczną. Z punktu widzenia
administracji kościelnej teren Wielkopolski właściwej obejmował cały ówczesny (w granicach z 1510 r.)
obszar diecezji poznańskiej (bez archidiakonatu czerskowarszawskiego) i zachodnią część archidiecezji
gnieźnieńskiej.
Zespół badanych czterdziestu kościołów reprezentuje pod względem formalnym materiał dość
różnorodny. Analiza przy użyciu takich kryteriów jak plan, przestrzeń wnętrza, bryła, konstrukcja
ścian i dachu oraz detal architektoniczny, sugeruje ich podział na trzy grupy (przy czym nazwy
poszczególnych grup mają charakter wyłącznie roboczy):
— jednokalenicowa — plan złożony zasadniczo z dwóch elementów: kwadratowej nawy i takiegoż
15 Konstrukcja szkieletowa posiada dwie różniące się zasadniczo odmiany: słupowo-ryglową. w której elementami
nośnymi są ustawione na podwalinie slupy górą ściągnięte oczepami i powiązane z nimi systemem zastrzałów, zaś między
sobą nieregularnie rozmieszczonymi poprzecznymi ryglami (Mórka. Dąbcze. Oporów). Konstrukcja ta - jak się wydaje - znana
była w Polsce dość powszechnie już w XV w. (por. ikonografia) i nie należy jej mylić z tzw. konstrukcją w „pruski mur",
która przywędrowała do Polski wraz z XVI - XVII-wieczny m osadnictwem ..olenderskim" (niemieckim), gdzie elementami
nośnymi jest rama utworzona z pionowych i poziomych belek.
16 Por. mapa Ziemie polskie и XVI wieku, oprać. A. Źaboklicka, [w:] Historia Polski, praca zbiór., wyd. PAN.
załącznik do t. 1. cz. 2. Warszawa 1957.
109
4. Lubstówek. kośc. paraf., 1639 r. - widok od pd.
przedstawiony w tym miejscu materiał zabytkowy należy uznać za reprezentatywny dla badanego
problemu (por. Aneks).
Pod względem konstrukcyjnym grupa badanych obiektów prezentuje się dość jednolicie. Ogromna
większość (36 kościołów) zbudowana została techniką zrębową, pozostałe (6) posiadają konstrukcję
szkieletową '5.
Zanim przejdziemy do rozważań szczegółowych, konieczne jest jeszcze wyjaśnienie rozumienia
regionu wielkopolskiego, a właściwie sprecyzowanie jego historycznego zasięgu. Otóż region ten
w granicach sprzed 1772 roku obejmował dwa województwa: poznańskie i kaliskie. Częstokroć,
zwłaszcza w XVI wieku, zasięg Wielkopolski przyjmowano znacznie szerszy, bo łącznie z woje-
wództwami sieradzkim, łęczyckim i kujawskim16. Dla potrzeb niniejszego opracowania przyjęto
rozumienie węższe, pokrywające się w zasadzie z granicami województwa poznańskiego sprzed 1975
roku, czyli tzw. Wielkopolskę właściwą. W celach porównawczych posługiwano się natomiast pojęciem
szerszym, obejmującym wspomnianą ziemię sieradzką, łęczycką i kujawską, podobnie jak ostrzeszowską
i kępińską. Dla odróżnienia pojęcie to nazwijmy Wielkopolską historyczną. Z punktu widzenia
administracji kościelnej teren Wielkopolski właściwej obejmował cały ówczesny (w granicach z 1510 r.)
obszar diecezji poznańskiej (bez archidiakonatu czerskowarszawskiego) i zachodnią część archidiecezji
gnieźnieńskiej.
Zespół badanych czterdziestu kościołów reprezentuje pod względem formalnym materiał dość
różnorodny. Analiza przy użyciu takich kryteriów jak plan, przestrzeń wnętrza, bryła, konstrukcja
ścian i dachu oraz detal architektoniczny, sugeruje ich podział na trzy grupy (przy czym nazwy
poszczególnych grup mają charakter wyłącznie roboczy):
— jednokalenicowa — plan złożony zasadniczo z dwóch elementów: kwadratowej nawy i takiegoż
15 Konstrukcja szkieletowa posiada dwie różniące się zasadniczo odmiany: słupowo-ryglową. w której elementami
nośnymi są ustawione na podwalinie slupy górą ściągnięte oczepami i powiązane z nimi systemem zastrzałów, zaś między
sobą nieregularnie rozmieszczonymi poprzecznymi ryglami (Mórka. Dąbcze. Oporów). Konstrukcja ta - jak się wydaje - znana
była w Polsce dość powszechnie już w XV w. (por. ikonografia) i nie należy jej mylić z tzw. konstrukcją w „pruski mur",
która przywędrowała do Polski wraz z XVI - XVII-wieczny m osadnictwem ..olenderskim" (niemieckim), gdzie elementami
nośnymi jest rama utworzona z pionowych i poziomych belek.
16 Por. mapa Ziemie polskie и XVI wieku, oprać. A. Źaboklicka, [w:] Historia Polski, praca zbiór., wyd. PAN.
załącznik do t. 1. cz. 2. Warszawa 1957.