DOI Artikel:
Pawlaczyk, Mateusz: Architektura szesnastowiecznych kościołów drewnianych z terenu Wielkopolski
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0118
ARCHITFKTURA SZESNASTOWIf CZNYCH KOŚCIOŁÓW DREWNIANYCH WIELKOPOLSKI
115
9. Lgów. kośc. fil.. 2 pot. XVI w. — widok ogólny wnętrza
By opis wnętrza drewnianego kościoła szesnastowiecznego był pełny, wspomnieć należy o jego
dekoracji malarskiej. Choć z terenu Wielkopolski nie zachował się właściwie żaden przykład22,
to jednak jej istnienie nie ulega najmniejszej wątpliwości. Świadczą o tym bardzo liczne, lecz
niestety lakoniczne wzmianki w najstarszych opisach wizytacyjnych. Np. w wizytacji archidiakonatu
śremskiego przeprowadzonej w 1610 roku przez Gaspra Happa, przy każdym niemal opisie kościoła
uczyniono wzmiankę: ..Lacunax tabulati pictu albo ..inter eleganter picturis exornatem et
aliquam ornament in diatem..."2? Natomiast najstarsze z zachowanych dekoracji malarskich po-
chodzą dopiero z XVII wieku i należą już stylistycznie do epoki nowożytnej (Słupca — fragmenty
z poł. XVII w., Słopanowo — 1695 г.). Jako porównanie posłużyć może jedynie polichromia kościoła
w Tarnowie Pałuckim z 1. ćw. XVII w., gdzie prócz późnorenesansowej detalizacji i ornamentyki
powtórzono schematy kompozycyjne (pasowe na ścianach i kasetonowe na stropie) charakterystyczne
dla XVI wieku, a znane z obiektów innych regionów np. Małopolski czy Wieluńskiego24.
Cecha najbardziej wyróżniająca kościoły jednokalenicowe odmiany wielkopolskiej zawarta jest
w ukształtowaniu bryły zewnętrznej. Specyfika tego rozwiązania wyrażona jest monumentalnym
dachem dwuspadowym przykrywającym jednolitymi połaciami nawę i prezbiterium, przy czym kalenica
biegnie przez całą długość na jednej wysokości, a wokół węższego prezbiterium występuje szeroki
okap nadwieszony na wystających do szerokości nawy belkach stropowych, których osadzenie na
górnej warstwie zrębu na nakładkę prostą wzmocniono pionowymi zaczepami często ozdobnie pro-
filowanymi i zmieczowanymi z belkami stropowymi w formie dekoracyjnych wsporników. Rozwiązanie
takie występuje w niezmienionej postaci w kościołach w Obłoku, Koźminie i Rzgowie; przykłady
2- Wiosną 1980 r. podczas prac remontowych w kościele w Nowej Wsi Królewskiej odkryto fragmenty temperowej z pewnością
XVI-wiecznej polichromii na ścianach prezbiterium.
23 AAP, AV 4.
24 S. Szymański. Wystroje malarskie kościołów drewnianych. Warszawa 1970: B. Wolff-Łozińska. Malowidła stropów
polskich pierwszej polowy XVI wieku. Warszawa 1971.
115
9. Lgów. kośc. fil.. 2 pot. XVI w. — widok ogólny wnętrza
By opis wnętrza drewnianego kościoła szesnastowiecznego był pełny, wspomnieć należy o jego
dekoracji malarskiej. Choć z terenu Wielkopolski nie zachował się właściwie żaden przykład22,
to jednak jej istnienie nie ulega najmniejszej wątpliwości. Świadczą o tym bardzo liczne, lecz
niestety lakoniczne wzmianki w najstarszych opisach wizytacyjnych. Np. w wizytacji archidiakonatu
śremskiego przeprowadzonej w 1610 roku przez Gaspra Happa, przy każdym niemal opisie kościoła
uczyniono wzmiankę: ..Lacunax tabulati pictu albo ..inter eleganter picturis exornatem et
aliquam ornament in diatem..."2? Natomiast najstarsze z zachowanych dekoracji malarskich po-
chodzą dopiero z XVII wieku i należą już stylistycznie do epoki nowożytnej (Słupca — fragmenty
z poł. XVII w., Słopanowo — 1695 г.). Jako porównanie posłużyć może jedynie polichromia kościoła
w Tarnowie Pałuckim z 1. ćw. XVII w., gdzie prócz późnorenesansowej detalizacji i ornamentyki
powtórzono schematy kompozycyjne (pasowe na ścianach i kasetonowe na stropie) charakterystyczne
dla XVI wieku, a znane z obiektów innych regionów np. Małopolski czy Wieluńskiego24.
Cecha najbardziej wyróżniająca kościoły jednokalenicowe odmiany wielkopolskiej zawarta jest
w ukształtowaniu bryły zewnętrznej. Specyfika tego rozwiązania wyrażona jest monumentalnym
dachem dwuspadowym przykrywającym jednolitymi połaciami nawę i prezbiterium, przy czym kalenica
biegnie przez całą długość na jednej wysokości, a wokół węższego prezbiterium występuje szeroki
okap nadwieszony na wystających do szerokości nawy belkach stropowych, których osadzenie na
górnej warstwie zrębu na nakładkę prostą wzmocniono pionowymi zaczepami często ozdobnie pro-
filowanymi i zmieczowanymi z belkami stropowymi w formie dekoracyjnych wsporników. Rozwiązanie
takie występuje w niezmienionej postaci w kościołach w Obłoku, Koźminie i Rzgowie; przykłady
2- Wiosną 1980 r. podczas prac remontowych w kościele w Nowej Wsi Królewskiej odkryto fragmenty temperowej z pewnością
XVI-wiecznej polichromii na ścianach prezbiterium.
23 AAP, AV 4.
24 S. Szymański. Wystroje malarskie kościołów drewnianych. Warszawa 1970: B. Wolff-Łozińska. Malowidła stropów
polskich pierwszej polowy XVI wieku. Warszawa 1971.