Rocznik Historii Sztuki (14.1984)

116

MATEUSZ PAWLACZYK.

10. Goiębin Stary, kośc. paraf'.. 1665 r. — widok ogólny wnętrza

dużo liczniejsze zawierają samą tylko formę wyrównawczego okapu (Dolsk, Długa Goślina, Potulice,
Olszowa, Słopanowo, Samarzewo. Września i in.). jednak i tam pierwotnie istniały zaczepy i wspor-
niki. W obiektach z zachowaną starą więźbą kąt nachylenia połaci w stosunku do poziomu wynosi
ok. 70—75°, dachy później przebudowywane posiadają spady łagodniejsze.

Bryła większości z omawianych kościołów zawiera obecnie cały szereg wtórnie dobudowanych
aneksów. Pierwotnie kościoły te były jednak bezwieżowe, a ich prostą i zwartą bryłę urozmaicały
tylko mała zakrystia przy północnej ścianie prezbiterium i kruchta poprzedzająca zachodnie lub
południowe wejście. Dachy kryte były z reguły łupanym gontem, natomiast ściany najczęściej
pozostawiały zrębową konstrukcję odsłoniętą. W obrębie ogrodzonego cmentarza przykościelnego zlo-
kalizowana była wolnostojąca dzwonnica25, której funkcję przejęła z czasem wieża dostawiona do
korpusu kościoła. Jednakże o formie tych dzwonnic nic pewnego nie można powiedzieć. Jeśli wy-
glądały podobnie do jedynej zachowanej z XVI wieku przy kościele Sw. Wojciecha w Poznaniu, lo
byłyby niewysokimi graniastosłupami o podstawie kwadratu, nakrytymi stromymi namiotami da-
chami. Liczne dzisiaj kaplice, przytykające do kościoła najczęściej od północy, pochodzą również —
podobnie jak wieże — z okresów późniejszych. Jednak najstarsze z nich sięgają jeszcze końca XVI
wieku i dlatego wymagają w tym miejscu większego zainteresowania. Większość kaplic łączyć trzeba
z fundacjami o charakterze sepulkralnym i związanymi z tym zapisami na rzecz nowej altarii lub
bractwa, fundacjami najczęściej kolatorskimi. W takich okolicznościach wybudowano przy kościele
w Domachowie w 1586 roku murowaną kaplicę Św. Andrzeja, czy w poł. XVII wieku w Lgowie
i Graboszewie. Podobny charakter posiada również kaplica Św. Anny przybudowana przed rokiem

- W najstarszych opisach wizytacyjnych często pojawia się zwrot: ..Extra Ecclesiam et in Sacristiam Campanilae
lignea lub ..Campanila ab Ecclesia seperata świadczące o wolnostojącym usytuowaniu dzwonnicy (por. opisy

kościołów w Lgowie-AAP. AV 4. fol. 96; Domachowie — Ibidem fol. 55). jednakże to samo źródło przynosi lakże
inny. jedyny ikonograficzny, przekaz przeczący tej regule (por. odręczny rysunek z 1610 r. przy tytule wizytacji kościoła
w Mórce - AAP. AV 4. fol. 43).