DOI Artikel:
Pawlaczyk, Mateusz: Architektura szesnastowiecznych kościołów drewnianych z terenu Wielkopolski
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0123
120
MATEUSZ PAWLACZYK
0 SO cm
\—-1-!-1_1_I
16. Kłodawa, kośc. paraf.. 1557 r.
— widok aksonometryczny osadzenia belki tęczowej
podwieszanym od dołu parą długich nóg osadzonych w belce stropowej u jej styku z krokwią
(Starygród, Gołębin Stary — prezb.). W obiektach typu jednokalenicowego więźba dachu złożona
jest z kozłów więzarowych i pośrednich identycznych w schemacie i rozmiarach na całej długości
nawy i prezbiterium. Ciesielskie znakowanie montażowe narasta również w sposób ciągły, najczęściej
ze wschodu na zachód. Natomiast w rozwiązaniach dwukalenicowych kozły krokwiowe nawy i prezbi-
terium różnią się nie tylko rozpiętością i wysokością, ale często również systemem konstrukcyjnym;
czasami nawet więź by obu tych członów pochodzą z różnych faz budowlanych, przy czym częściej
wymieniano konstrukcję dachu prezbiterium (np. w Graboszewie, Wierzenicy lub Mórce). Nie można
więc wykluczyć, że pierwotnie również i te obiekty posiadały jednolity dach dwuspadowy o wspólnej
nad nawą i prezbiterium kalenicy, czyli, że realizowały schemat charakterystyczny dla odmiany
jednokalenicowej.
Przy okazji omawiania konstrukcji dachowych wspomnieć trzeba o sposobach znakowania monta-
żowego. Z badań W. Krassowskiego wiadomo, że elementy i złącza poszczególnych kozłów przygo-
towywano i dopasowywano na ziemi, później dopiero gotowy segment montowano na dachu27.
Wykazano tam również, że zasady znakowania były niezmienne, różne były jednak wykroje i kształty
znaków oraz sposoby ich zwielokrotniania. Nieznane dotąd przykłady z kościołów wielkopolskich
potwierdzają tę tezę, pozwalają nawet pójść dalej i sformułować ostrożną hipotezę, że znakowanie
składające się ze znaków ciesielskich pojedynczych, zwielokrotnionych tylko na zasadzie dodawania
występuje w obiektach starszych, natomiast więźby znakowane systemem zbliżonym do kombinacji
cyfr rzymskich pochodzą z okresów późniejszych. Jako przykład pierwszego systemu można podać
znakowanie więźby w Oloboku (1. ćw. XVI w., znaki pojedyncze prostokątne), Nowej Wsi Kró-
lewskiej (ok. 1550—80 г., nacięcia pojedyncze podłużne i trójkątne), Koźminie (1570 г., znaki
półokrągłe). Domachowie (1568 г., nacięcia trójkątne); przykładem drugiego systemu będzie znako-
21 W. Krassowski. Ciesielskie znaki montażowe w XV i pierwszej polowie XVI wieku. ..Kwartalnik Historii Kultury
Materialnej". R. 5: 1957. s. 503-518.
MATEUSZ PAWLACZYK
0 SO cm
\—-1-!-1_1_I
16. Kłodawa, kośc. paraf.. 1557 r.
— widok aksonometryczny osadzenia belki tęczowej
podwieszanym od dołu parą długich nóg osadzonych w belce stropowej u jej styku z krokwią
(Starygród, Gołębin Stary — prezb.). W obiektach typu jednokalenicowego więźba dachu złożona
jest z kozłów więzarowych i pośrednich identycznych w schemacie i rozmiarach na całej długości
nawy i prezbiterium. Ciesielskie znakowanie montażowe narasta również w sposób ciągły, najczęściej
ze wschodu na zachód. Natomiast w rozwiązaniach dwukalenicowych kozły krokwiowe nawy i prezbi-
terium różnią się nie tylko rozpiętością i wysokością, ale często również systemem konstrukcyjnym;
czasami nawet więź by obu tych członów pochodzą z różnych faz budowlanych, przy czym częściej
wymieniano konstrukcję dachu prezbiterium (np. w Graboszewie, Wierzenicy lub Mórce). Nie można
więc wykluczyć, że pierwotnie również i te obiekty posiadały jednolity dach dwuspadowy o wspólnej
nad nawą i prezbiterium kalenicy, czyli, że realizowały schemat charakterystyczny dla odmiany
jednokalenicowej.
Przy okazji omawiania konstrukcji dachowych wspomnieć trzeba o sposobach znakowania monta-
żowego. Z badań W. Krassowskiego wiadomo, że elementy i złącza poszczególnych kozłów przygo-
towywano i dopasowywano na ziemi, później dopiero gotowy segment montowano na dachu27.
Wykazano tam również, że zasady znakowania były niezmienne, różne były jednak wykroje i kształty
znaków oraz sposoby ich zwielokrotniania. Nieznane dotąd przykłady z kościołów wielkopolskich
potwierdzają tę tezę, pozwalają nawet pójść dalej i sformułować ostrożną hipotezę, że znakowanie
składające się ze znaków ciesielskich pojedynczych, zwielokrotnionych tylko na zasadzie dodawania
występuje w obiektach starszych, natomiast więźby znakowane systemem zbliżonym do kombinacji
cyfr rzymskich pochodzą z okresów późniejszych. Jako przykład pierwszego systemu można podać
znakowanie więźby w Oloboku (1. ćw. XVI w., znaki pojedyncze prostokątne), Nowej Wsi Kró-
lewskiej (ok. 1550—80 г., nacięcia pojedyncze podłużne i trójkątne), Koźminie (1570 г., znaki
półokrągłe). Domachowie (1568 г., nacięcia trójkątne); przykładem drugiego systemu będzie znako-
21 W. Krassowski. Ciesielskie znaki montażowe w XV i pierwszej polowie XVI wieku. ..Kwartalnik Historii Kultury
Materialnej". R. 5: 1957. s. 503-518.