DOI article:
Pawlaczyk, Mateusz: Architektura szesnastowiecznych kościołów drewnianych z terenu Wielkopolski
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0132
ARCHITEKTURA SZESNASTOWIFCZNYCH KOŚCIOŁÓW DREWNIANYCH WIELKOPOLSKI
129
24. Olobok. kośc. sukurs.. I ćw. XVI w.
— widok wsporników podokapowych prezbiterium
badań w tym zakresie w aspekcie nie tylko formalnym, lecz również kulturowym, stylistycznym,
warsztatowym i czasowym51.
W opracowaniach dotyczących architektury drewnianej w Polsce często utożsamia się kościoły
z XV i XVI wieku z architekturą gotycką. Ostatnio uczynili to w przypadku kościołów małopolskich
R. Brykowski i M. Kornecki, poprzednio O. Sosnowski52. Czy można jednak mówić o gotyku
w architekturze drewnianych kościołów, czy też należałoby raczej używać pojęcia gotycyzacji opartej na
percepcji elementów gotyckich w obrębie schematu uwarunkowanego innymi, pozastylowymi czynnika-
mi? Niezależnie od sposobu sformułowania tego problemu pojęcia gotyku wykluczyć nie można. Bowiem
zarówno w obiektach małopolskich omówionych przez R. Brykowskiego i M. Korneckiego, jak
i wielkopolskich będących przedmiotem tego opracowania, elementy o wyraźnych cechach stylowych
gotyku niewątpliwie istnieją. Tworzą one cały szereg elementów i detali typowych wprawdzie
dla sztuki gotyckiej, w sumie jednak nie tworzących realizacji tkwiących koncepcyjnie w założeniach
stylu gotyckiego. W przypadku drewnianych kościołów wielkopolskich tak rozumiane pojęcie gotyku
odnieść można przede wszystkim do obiektów reprezentujących odmianę jednokalenicową. Charakter
stylowy gotyku posiadają w tych obiektach dekorowane snycerką belki, podciągi, profilowane
o różnych kształtach obramienia, formy łuków tęczowych itp. Z gotycką proweniencją wiązać
trzeba również wieloboczne zamknięcia prezbiterium, które w kościołach drewnianych pojawiły się -
wbrew temu co twierdzi T. Dobrowolski5; - na długo przed 1500 г., skoro posiadają je już
51 Punktem wyjścia w tych badaniach może być sugestia, że czynnikami, które wpłynęły na zróżnicowanie lej
architektury i wykształcenie pewnych odmian regionalnych w XV-XVI wieku, były m. in. środowisko geograficzne, cechy
etniczne oraz procesy gospodarczo-społeczne, zaś elementy stabilizujące typowość rozwiązań wcześniejszych to uniwersalizm
epoki, monopolizacja rzemiosła i charakter mecenatu - por. Chrzanowski. Kornecki. Sztuka Śląska Opolskiego, s. 403 - 405.
J- Por. przypis 7. 9. 42.
T. Dobrowolski. Najstarsze drewniane kośeioly śląskie jako znaki zamierzchłej przeszłości, Katowice 1946. s. 15 -18.
17 - Rocznik Historii... t XIV
129
24. Olobok. kośc. sukurs.. I ćw. XVI w.
— widok wsporników podokapowych prezbiterium
badań w tym zakresie w aspekcie nie tylko formalnym, lecz również kulturowym, stylistycznym,
warsztatowym i czasowym51.
W opracowaniach dotyczących architektury drewnianej w Polsce często utożsamia się kościoły
z XV i XVI wieku z architekturą gotycką. Ostatnio uczynili to w przypadku kościołów małopolskich
R. Brykowski i M. Kornecki, poprzednio O. Sosnowski52. Czy można jednak mówić o gotyku
w architekturze drewnianych kościołów, czy też należałoby raczej używać pojęcia gotycyzacji opartej na
percepcji elementów gotyckich w obrębie schematu uwarunkowanego innymi, pozastylowymi czynnika-
mi? Niezależnie od sposobu sformułowania tego problemu pojęcia gotyku wykluczyć nie można. Bowiem
zarówno w obiektach małopolskich omówionych przez R. Brykowskiego i M. Korneckiego, jak
i wielkopolskich będących przedmiotem tego opracowania, elementy o wyraźnych cechach stylowych
gotyku niewątpliwie istnieją. Tworzą one cały szereg elementów i detali typowych wprawdzie
dla sztuki gotyckiej, w sumie jednak nie tworzących realizacji tkwiących koncepcyjnie w założeniach
stylu gotyckiego. W przypadku drewnianych kościołów wielkopolskich tak rozumiane pojęcie gotyku
odnieść można przede wszystkim do obiektów reprezentujących odmianę jednokalenicową. Charakter
stylowy gotyku posiadają w tych obiektach dekorowane snycerką belki, podciągi, profilowane
o różnych kształtach obramienia, formy łuków tęczowych itp. Z gotycką proweniencją wiązać
trzeba również wieloboczne zamknięcia prezbiterium, które w kościołach drewnianych pojawiły się -
wbrew temu co twierdzi T. Dobrowolski5; - na długo przed 1500 г., skoro posiadają je już
51 Punktem wyjścia w tych badaniach może być sugestia, że czynnikami, które wpłynęły na zróżnicowanie lej
architektury i wykształcenie pewnych odmian regionalnych w XV-XVI wieku, były m. in. środowisko geograficzne, cechy
etniczne oraz procesy gospodarczo-społeczne, zaś elementy stabilizujące typowość rozwiązań wcześniejszych to uniwersalizm
epoki, monopolizacja rzemiosła i charakter mecenatu - por. Chrzanowski. Kornecki. Sztuka Śląska Opolskiego, s. 403 - 405.
J- Por. przypis 7. 9. 42.
T. Dobrowolski. Najstarsze drewniane kośeioly śląskie jako znaki zamierzchłej przeszłości, Katowice 1946. s. 15 -18.
17 - Rocznik Historii... t XIV