DOI Artikel:
Pawlaczyk, Mateusz: Architektura szesnastowiecznych kościołów drewnianych z terenu Wielkopolski
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0134
ARCHITFKTURA SZFSNASTOWIFCZNYCH KOŚCIOŁÓW DRFWNIANYCH WIFLKOPOLSKl 131
26. Lgów. kośc. fil.. 2 pol. XVI w. — węgiel pd. zach. podwaliny nawy
tatywny charakter sztuki cechowej uwarunkowany gustami szerokich niekształconych warstw odbior-
ców i — co najważniejsze — możliwość udowodnienia jej ciągłości na przestrzeni całego XVI wieku,
zdaje się przemawiać za hipotezą o trwaniu tradycji gotyckich równolegle do nowatorskich prze-
mian w sztuce oficjalnej. Zasymilowane w kościołach drewnianych formy gotyckie uległy również
ewolucji podobnie do form sztuki wiodącej, co staraliśmy się powyżej pokazać na przykładzie
rozwoju dekoracji belek i obramień.
Na marginesie rozważań o stylu pojawia się problem ukształtowania specyficznej jednokalenico-
wej bryły kościołów XVI-wiecznych i jej związku z procesem gotycyzacji. Jak już powiedzieliśmy,
paralelność występowania rozwiązania jednokalenicowego z detalami architektonicznymi o cechach
gotyckich widoczna jest w omówionej wyżej grupie kościołów typu jednokalenicowego z terenu
historycznej Wielkopolski oraz w grupie kościołów małopolskich, również jednokalenicowych choć
z odmiennym rozwiązaniem części okapowej. Pod względem odczucia bryły obydwie odmiany -
małopolska i wielkopolska — jednakowo oddziaływują syntetyczną jednokalenicową formą dużych
i stromych połaci dachu. Czyżby w tym aspekcie bryła jednokalenicowych dachów była odzwier-
ciedleniem typowej dla murowanej architektury późnogotyckiej dążności do ujednolicenia i syntezy
form przestrzennych? Rzeczą nie bez znaczenia może być tutaj przypomnienie, że ta nowatorska
tendencja charakterystyczna była zwłaszcza dla wielkopolskich kościołów późnogotyckich z końca
XV wieku58. Nie można również pominąć czynnika ułatwień technologicznych, bowiem w przypadku
konstrukcji jednokalenicowych możliwe było użycie jednego szablonu dla całej długości więźby.
Także i sama konstrukcja usztywniona na całej długości jedną kratownicą wydaje się bardziej
logiczna, a uzyskana dzięki niej zwarta jednolita bryła dachu - bardziej wytrzymała i odporna na
wszelkiego rodzaju obciążenia. Ponadto istniejący w rozwiązaniach dwukalenicowych szczyt środkowy
pełnił w architekturze murowanej funkcję ściany ogniowej zapobiegającej rozprzestrzenieniu się ewen-
tualnego pożaru z jednego członu dachu na drugi. Natomiast w obiektach drewnianych szczyt
środkowy funkcji tej oczywiście pełnić nie mógł. Być może z tych właśnie względów zaniechano
5* Kutzncr. op.cit., s. 387-391.
26. Lgów. kośc. fil.. 2 pol. XVI w. — węgiel pd. zach. podwaliny nawy
tatywny charakter sztuki cechowej uwarunkowany gustami szerokich niekształconych warstw odbior-
ców i — co najważniejsze — możliwość udowodnienia jej ciągłości na przestrzeni całego XVI wieku,
zdaje się przemawiać za hipotezą o trwaniu tradycji gotyckich równolegle do nowatorskich prze-
mian w sztuce oficjalnej. Zasymilowane w kościołach drewnianych formy gotyckie uległy również
ewolucji podobnie do form sztuki wiodącej, co staraliśmy się powyżej pokazać na przykładzie
rozwoju dekoracji belek i obramień.
Na marginesie rozważań o stylu pojawia się problem ukształtowania specyficznej jednokalenico-
wej bryły kościołów XVI-wiecznych i jej związku z procesem gotycyzacji. Jak już powiedzieliśmy,
paralelność występowania rozwiązania jednokalenicowego z detalami architektonicznymi o cechach
gotyckich widoczna jest w omówionej wyżej grupie kościołów typu jednokalenicowego z terenu
historycznej Wielkopolski oraz w grupie kościołów małopolskich, również jednokalenicowych choć
z odmiennym rozwiązaniem części okapowej. Pod względem odczucia bryły obydwie odmiany -
małopolska i wielkopolska — jednakowo oddziaływują syntetyczną jednokalenicową formą dużych
i stromych połaci dachu. Czyżby w tym aspekcie bryła jednokalenicowych dachów była odzwier-
ciedleniem typowej dla murowanej architektury późnogotyckiej dążności do ujednolicenia i syntezy
form przestrzennych? Rzeczą nie bez znaczenia może być tutaj przypomnienie, że ta nowatorska
tendencja charakterystyczna była zwłaszcza dla wielkopolskich kościołów późnogotyckich z końca
XV wieku58. Nie można również pominąć czynnika ułatwień technologicznych, bowiem w przypadku
konstrukcji jednokalenicowych możliwe było użycie jednego szablonu dla całej długości więźby.
Także i sama konstrukcja usztywniona na całej długości jedną kratownicą wydaje się bardziej
logiczna, a uzyskana dzięki niej zwarta jednolita bryła dachu - bardziej wytrzymała i odporna na
wszelkiego rodzaju obciążenia. Ponadto istniejący w rozwiązaniach dwukalenicowych szczyt środkowy
pełnił w architekturze murowanej funkcję ściany ogniowej zapobiegającej rozprzestrzenieniu się ewen-
tualnego pożaru z jednego członu dachu na drugi. Natomiast w obiektach drewnianych szczyt
środkowy funkcji tej oczywiście pełnić nie mógł. Być może z tych właśnie względów zaniechano
5* Kutzncr. op.cit., s. 387-391.