DOI article:
Pawlaczyk, Mateusz: Architektura szesnastowiecznych kościołów drewnianych z terenu Wielkopolski
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0136
ARCHITEKTURA SZFSN ASTOWIECZNYCH KOŚCIOŁÓW DREWNIANYCH WIELKOPOLSKI
133
o Stn
i_I_L_1-1—-1
i. Domachowo. kośc. paraf.. 1568 r. - więźba dachu prezbiterium
podobnie przedstawione herby biskupa Lubrańskiego z infułą i pastorałem. Portal kamienny utrzy-
many jest w typie znanych rozwiązań z pierwszego dziesięciolecia XVI wieku z dekoracją nadproża
i węgarów w postaci laskowań i kolumienek, został przeniesiony z innego obiektu i wmontowany
w klasztorze wtórnie. Drewniany portal pochodzi z czasów budowy klasztoru (lata dwudzieste
XVI w.) i powstał niewątpliwie przez naśladownictwo portalu kamiennego. Wskazuje na to identyczny
wykrój liter w inskrypcji oraz analogiczny profil węgarów z kolumienkami i spiralnymi bazami.
Przykład powyższy ilustruje mechanizm procesu przyswajania przez architekturę prowincjonalną cech
sztuki oficjalnej, polegający na obserwacji dziel powszechnie uznanych oraz na odtwarzaniu ich
charakteru często z pewną redukcją formy i bezpośrednim, szczegółowym powtórzeniem niektórych
detali. Przy czym wydaje się. że przy powstawaniu zarówno obiektów drewnianych, jak i ciesielskich
elementów architektury murowanej, często o oficjalnym charakterze, mogli pracować ci sami rze-
mieślnicy. Takie wnioski nieodparcie nasuwają się przy analizie więźby dachu na wspomnianym
już kościele klasztornym w Kazimierzu Biskupim i więźby dachu nawy kościoła drewnianego
w pobliskim Graboszewie. Podobny jest tam nie tylko ogólny schemat więźby w górnej części
storczykowej, w dolnej z tzw. stolcem leżącym, lecz również liczne elementy połączeń konstruk-
cyjnych, np. sposób połączenia stolca leżącego z krokwią, dwiema jętkami i belką wzdłużną przy
pomocy zastrzałów osadzonych w nakładkę płetwową. Tak szczegółowe analogie nie mieszczą się
już w pojęciu obiegowości rozwiązań konstrukcyjnych, lecz wskazują na bezpośrednie powiązania
warsztatowe wykonawców.
W literaturze naukowej przyjął się pogląd, że ruch budowlany w XV i XVI wieku w Polsce
wiązać należy z warsztatami zawodowymi, w skład których wchodzili rzemieślnicy różnych specjal-
ności: muratorzy (mularze), cieśle, snycerze, stolarze, kamieniarze czy wreszcie malarze. Często
specjalności te nie były jeszcze wyraźnie wyodrębnione, a zakres prac sprecyzowany. I tak cieśla
mógł wykonywać niektóre roboty snycerskie czy stolarskie, podobnie kamieniarz (rzeźbiarz) pracować
133
o Stn
i_I_L_1-1—-1
i. Domachowo. kośc. paraf.. 1568 r. - więźba dachu prezbiterium
podobnie przedstawione herby biskupa Lubrańskiego z infułą i pastorałem. Portal kamienny utrzy-
many jest w typie znanych rozwiązań z pierwszego dziesięciolecia XVI wieku z dekoracją nadproża
i węgarów w postaci laskowań i kolumienek, został przeniesiony z innego obiektu i wmontowany
w klasztorze wtórnie. Drewniany portal pochodzi z czasów budowy klasztoru (lata dwudzieste
XVI w.) i powstał niewątpliwie przez naśladownictwo portalu kamiennego. Wskazuje na to identyczny
wykrój liter w inskrypcji oraz analogiczny profil węgarów z kolumienkami i spiralnymi bazami.
Przykład powyższy ilustruje mechanizm procesu przyswajania przez architekturę prowincjonalną cech
sztuki oficjalnej, polegający na obserwacji dziel powszechnie uznanych oraz na odtwarzaniu ich
charakteru często z pewną redukcją formy i bezpośrednim, szczegółowym powtórzeniem niektórych
detali. Przy czym wydaje się. że przy powstawaniu zarówno obiektów drewnianych, jak i ciesielskich
elementów architektury murowanej, często o oficjalnym charakterze, mogli pracować ci sami rze-
mieślnicy. Takie wnioski nieodparcie nasuwają się przy analizie więźby dachu na wspomnianym
już kościele klasztornym w Kazimierzu Biskupim i więźby dachu nawy kościoła drewnianego
w pobliskim Graboszewie. Podobny jest tam nie tylko ogólny schemat więźby w górnej części
storczykowej, w dolnej z tzw. stolcem leżącym, lecz również liczne elementy połączeń konstruk-
cyjnych, np. sposób połączenia stolca leżącego z krokwią, dwiema jętkami i belką wzdłużną przy
pomocy zastrzałów osadzonych w nakładkę płetwową. Tak szczegółowe analogie nie mieszczą się
już w pojęciu obiegowości rozwiązań konstrukcyjnych, lecz wskazują na bezpośrednie powiązania
warsztatowe wykonawców.
W literaturze naukowej przyjął się pogląd, że ruch budowlany w XV i XVI wieku w Polsce
wiązać należy z warsztatami zawodowymi, w skład których wchodzili rzemieślnicy różnych specjal-
ności: muratorzy (mularze), cieśle, snycerze, stolarze, kamieniarze czy wreszcie malarze. Często
specjalności te nie były jeszcze wyraźnie wyodrębnione, a zakres prac sprecyzowany. I tak cieśla
mógł wykonywać niektóre roboty snycerskie czy stolarskie, podobnie kamieniarz (rzeźbiarz) pracować