DOI Artikel:
Chrościcki, Juliusz A.: Rex et Regnum Poloniae: Z dziejów propagandy w sztuce Wazów
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0154
RFX ET REGNUM POLONIAE
151
4. Herby „Regnum Poloniae" z 25 godłami ziem;
wtórnie użyty drzeworyt z 1563 r. ze Statutu Regni Poloniae
J. Herburta
czono kolejno wizerunki arcybiskupa, wojewody, marszałka, kanclerza, podskarbiego, hetmana, podko-
morzego, starosty, sędziów ziemskich i komisarzy, stosując najczęściej drzeworyty o charakterze
portretowym przedstawiające ówczesną elitę władzy-1*1. Co więcej — sam wydawca podkreślał, że
użycie drzeworytów miało na celu dodanie „więtszej powagi ksiąg tych [i] dla wyrażenia lepszego
[...]"41 struktury władzy: kompetencji urzędów omawianych w tekście. Walka pomiędzy Zygmuntem III
a stronnictwami politycznymi w latach 1589- 1592 ujawniła podstawowe różnice na temat roli
i zakresu władzy sprawowanej przez monarchę wobec obywateli państwa, przyczyniając się do
powstania tak bogatej szaty graficznej Statutów i metryki. Frontispis, jak i dekoracja ksiąg czterech
,.o powinnościach królewskich", wyrażają wyraźne odejście od religijnych znaczeń zawartych w „ordo
coronandi" na rzecz ujęcia prawno-politycznego z wykorzystaniem treści przysięgi konstytucyjnej
króla Zygmunta III. Prymas jako koronator i ,.interrex", drugi element „basis Rei Publicae", jako
równy królowi ogranicza władzę królewską, ale brak tutaj odniesienia do religijnych źródeł władzy,
odwołania się do „imitatio Dei" czy paraleli pomiędzy „regnum aeternum" i „regnum temporale",
tak charakterystycznego jeszcze dla początków XVI w. Natomiast deifikacja „Reipublicae" i nadanie jej
atrybutów władzy duchownej i świeckiej, której „basis" są prymas i król, a „fundamentem" są
ziemie wchodzące w skład Korony, wyraża program obozu Zamoyskiego. Propagandowe znaczenie
popularnej edycji polegało na zaadresowaniu do szlachty programu pod adresem króla. Dysponentem
propagandy był w tym wypadku Zamoyski (dedykowano mu VII księgę), a w zespole propagando-
wym pracowali m. in. Sarnicki. drzeworytnik Briickner i Januszowski (z zespołem drukarzy), związani od
lat z kanclerzem.
Efekty propagandowe Statutów i metryki, wydania tak bardzo popularnego nawet obecnie, musiały
.ad vivum (...) wyrażonych": Miodońska. Władca, s. 95- 96.
-41 Sarnicki. Stalina l' metriko. s. 1315.
151
4. Herby „Regnum Poloniae" z 25 godłami ziem;
wtórnie użyty drzeworyt z 1563 r. ze Statutu Regni Poloniae
J. Herburta
czono kolejno wizerunki arcybiskupa, wojewody, marszałka, kanclerza, podskarbiego, hetmana, podko-
morzego, starosty, sędziów ziemskich i komisarzy, stosując najczęściej drzeworyty o charakterze
portretowym przedstawiające ówczesną elitę władzy-1*1. Co więcej — sam wydawca podkreślał, że
użycie drzeworytów miało na celu dodanie „więtszej powagi ksiąg tych [i] dla wyrażenia lepszego
[...]"41 struktury władzy: kompetencji urzędów omawianych w tekście. Walka pomiędzy Zygmuntem III
a stronnictwami politycznymi w latach 1589- 1592 ujawniła podstawowe różnice na temat roli
i zakresu władzy sprawowanej przez monarchę wobec obywateli państwa, przyczyniając się do
powstania tak bogatej szaty graficznej Statutów i metryki. Frontispis, jak i dekoracja ksiąg czterech
,.o powinnościach królewskich", wyrażają wyraźne odejście od religijnych znaczeń zawartych w „ordo
coronandi" na rzecz ujęcia prawno-politycznego z wykorzystaniem treści przysięgi konstytucyjnej
króla Zygmunta III. Prymas jako koronator i ,.interrex", drugi element „basis Rei Publicae", jako
równy królowi ogranicza władzę królewską, ale brak tutaj odniesienia do religijnych źródeł władzy,
odwołania się do „imitatio Dei" czy paraleli pomiędzy „regnum aeternum" i „regnum temporale",
tak charakterystycznego jeszcze dla początków XVI w. Natomiast deifikacja „Reipublicae" i nadanie jej
atrybutów władzy duchownej i świeckiej, której „basis" są prymas i król, a „fundamentem" są
ziemie wchodzące w skład Korony, wyraża program obozu Zamoyskiego. Propagandowe znaczenie
popularnej edycji polegało na zaadresowaniu do szlachty programu pod adresem króla. Dysponentem
propagandy był w tym wypadku Zamoyski (dedykowano mu VII księgę), a w zespole propagando-
wym pracowali m. in. Sarnicki. drzeworytnik Briickner i Januszowski (z zespołem drukarzy), związani od
lat z kanclerzem.
Efekty propagandowe Statutów i metryki, wydania tak bardzo popularnego nawet obecnie, musiały
.ad vivum (...) wyrażonych": Miodońska. Władca, s. 95- 96.
-41 Sarnicki. Stalina l' metriko. s. 1315.