DOI Heft:
Sympozjum naukowe pt. "Muzeum w epoce kultury masowej" zorganizowane przez Komitet Nauk o Sztuce w Gołuchowie w dniach 28-29 września1979 r.
DOI Artikel:Stránský, Zbyněk Z.: Sztuka i muzeum w kontekście perspektyw ludzkości
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0301
298
SYMPOZJUM NAUKOWE: MUZEUM W EPOCE KULTURY MASOWEJ
bardziej aktualną, abyśmy umieli reagować na owe tendencje, tak naszym działaniem, jak i naszymi
środkami i odpowiednimi metodami. I w tej właśnie sprawie pragnąłbym przedstawić kilka krytyczno-
-analitycznych uwag, dotyczących ośrodka, który integruje w sobie i sztukę i muzeum muzeum
sztuki.
1. W dzisiejszym świecie masowych środków przekazu, które wytwarzają kulturę masową, określaną
przez G. Friedmanna jako „ogół kulturalnych dóbr konsumpcyjnych, oddanych do dyspozycji
publiczoności w najszerszym rozumieniu tego słowa" — dochodzi do sprzeczności pomiędzy sztuką,
a formami jej upowszechniania.
Tradycyjny sposób przekazywania sztuki polega na prezentacji, na bezpośrednim kontakcie
widza z dziełem sztuki, co zakłada jednoczesną obecność dzieła i widza w tym samym miejscu
i w tym samym czasie. W owej prostej, bezpośredniej komunikacji pomiędzy widzem, a dziełem,
oddziaływuje ono samo przez się jako środek przekazu.
W przypadku komunikacji masowej nie operuje się bezpośrednio dziełem sztuki w oryginale, ale
wytwarza się pośredniczące medium, w którym zostają zazwyczaj utrwalone jedynie pewne aspekty
oryginału, gdyż medium, co jest oczywiste, nie jest z nim tożsame. Ów człon pośredniczący
posiada jednak określone jakości, które pozwalają mu pełnić zadania komunikacyjne w sensie maso-
wym. Jest to uwarunkowane przede wszystkim techniką, co stwierdza m. in. W. Schramm: „komu-
nikacja masowa jest techniczną formą komunikacji, umożliwiającą niemal jednoczesne przenoszenie
informacji dla społeczności o wielkich, heterogenicznych, nieosobowych audytoriach".
Tradycyjna forma przekazu sztuki umożliwia osobisty kontakt z dziełem, intymny dialog estetycz-
ny. Umożliwia bezpośrednią konfrontację z rzeczywistością artystyczną dzieła w jego totalności. Maso-
wa komunikacja przeciwnie, realizuje się w parametrach powszedniego, pospolitego życia, jest nie-
osobowa, jednostronna. Przede wszystkim jednak jest nieautentyczna, przez co znacznie ogranicza
skuteczność oddziaływania dzieła sztuki jako takiego.
Z drugiej strony, to negatywne stwierdzenie nie może być zaprzeczeniem niezwykle ważnych
aspektów społecznych masowego upowszechniania sztuki. A jest to właśnie ten moment, którego nie
możemy ignorować we współczesnej fazie rozwoju ludzkości. Nie wolno przeciwstawiać się masowemu
upowszechnianiu sztuki za pośrednictwem mediów, gdyż właśnie to masowe przyswajanie wartości
artystycznych i całej kultury jest ważnym środkiem dla zrozumienia samej sztuki. Jest więc jednym
z wielce istotnych czynników, warunkujących zdolność człowieka i społeczeństwa do kompensowania
wszystkiego, co w egzystencjalnej sytuacji ludzkości negatywne, a często wręcz antyartystyczne
i antykulturalne.
Dzisiejsze społeczeństwa potrzebują masowej komunikacji, zapewniającej masowy dostęp do dzieł
sztuki, jakkolwiek tylko pośredni. Hans C. Rahn, szwajcarski handlowiec, zaczął zbierać w 1959 roku
kolorowe przeźrocza dzieł sztuki z światowych muzeów i galerii, chciał bowiem, przynajmniej w tej
formie posiadać je w domu, by móc się nimi w spokoju lubować. W 1975 roku wydał nawet
systematyczny katalog swoich zbiorów pt. „Rahn'sche Farbdiapositivsammlung". Obecnie zbiór jego
liczy już 13 tys. jednostek, a w Zurichu założono podobną fundację jego imienia.
Można również wspomnieć o wzrastającym zainteresowaniu specjalnymi edycjami kolekcji arty-
stycznych. Przykładem może być wydawnictwo „Musei del mondo", które realizuje oficyna edytorska
Mondadori w Mediolanie, wydawnictwo „Weltstadte der Kunst" wychodzące w Lipsku albo „The
World of Art Library Galleries" wydawana przez Thamesa i Hudsona w Londynie.
Obok ruchu wydawniczego rozwija się produkcja filmów o sztuce, poświęconych bądź poszczegól-
nym artystom, bądź indywidualnym dziełom albo kierunkom artystycznym. Rozwój telewizji, szczegól-
nie w jej kolorowej wersji, otwiera dalsze perspektywy dla upowszechniania sztuki, nie mówiąc
już o zawrotnych perspektywach nowej techniki holografii. Nie jest również odosobnioną akcją
np. doroczny przegląd filmów o sztuce, zwany „Arsfilm", odbywający się w historycznym mieście
Kromieryżu w Czechosłowacji.
Wszystkie te fakty prowokują pytanie, czy tak daleko idący postęp w dziedzinie upowszechnia-
nia sztuki nie oznacza przyszłego zaniku jej upowszechniania w formie tradycyjnej, a w rezultacie
wyraźnego osłabienia społecznej roli muzeów sztuki. Czy pod względem technicznym stale doskonalsze
repliki nie zastąpią autentycznej rzeczywistości sztuki i jej bezpośredniej komunikacji?
SYMPOZJUM NAUKOWE: MUZEUM W EPOCE KULTURY MASOWEJ
bardziej aktualną, abyśmy umieli reagować na owe tendencje, tak naszym działaniem, jak i naszymi
środkami i odpowiednimi metodami. I w tej właśnie sprawie pragnąłbym przedstawić kilka krytyczno-
-analitycznych uwag, dotyczących ośrodka, który integruje w sobie i sztukę i muzeum muzeum
sztuki.
1. W dzisiejszym świecie masowych środków przekazu, które wytwarzają kulturę masową, określaną
przez G. Friedmanna jako „ogół kulturalnych dóbr konsumpcyjnych, oddanych do dyspozycji
publiczoności w najszerszym rozumieniu tego słowa" — dochodzi do sprzeczności pomiędzy sztuką,
a formami jej upowszechniania.
Tradycyjny sposób przekazywania sztuki polega na prezentacji, na bezpośrednim kontakcie
widza z dziełem sztuki, co zakłada jednoczesną obecność dzieła i widza w tym samym miejscu
i w tym samym czasie. W owej prostej, bezpośredniej komunikacji pomiędzy widzem, a dziełem,
oddziaływuje ono samo przez się jako środek przekazu.
W przypadku komunikacji masowej nie operuje się bezpośrednio dziełem sztuki w oryginale, ale
wytwarza się pośredniczące medium, w którym zostają zazwyczaj utrwalone jedynie pewne aspekty
oryginału, gdyż medium, co jest oczywiste, nie jest z nim tożsame. Ów człon pośredniczący
posiada jednak określone jakości, które pozwalają mu pełnić zadania komunikacyjne w sensie maso-
wym. Jest to uwarunkowane przede wszystkim techniką, co stwierdza m. in. W. Schramm: „komu-
nikacja masowa jest techniczną formą komunikacji, umożliwiającą niemal jednoczesne przenoszenie
informacji dla społeczności o wielkich, heterogenicznych, nieosobowych audytoriach".
Tradycyjna forma przekazu sztuki umożliwia osobisty kontakt z dziełem, intymny dialog estetycz-
ny. Umożliwia bezpośrednią konfrontację z rzeczywistością artystyczną dzieła w jego totalności. Maso-
wa komunikacja przeciwnie, realizuje się w parametrach powszedniego, pospolitego życia, jest nie-
osobowa, jednostronna. Przede wszystkim jednak jest nieautentyczna, przez co znacznie ogranicza
skuteczność oddziaływania dzieła sztuki jako takiego.
Z drugiej strony, to negatywne stwierdzenie nie może być zaprzeczeniem niezwykle ważnych
aspektów społecznych masowego upowszechniania sztuki. A jest to właśnie ten moment, którego nie
możemy ignorować we współczesnej fazie rozwoju ludzkości. Nie wolno przeciwstawiać się masowemu
upowszechnianiu sztuki za pośrednictwem mediów, gdyż właśnie to masowe przyswajanie wartości
artystycznych i całej kultury jest ważnym środkiem dla zrozumienia samej sztuki. Jest więc jednym
z wielce istotnych czynników, warunkujących zdolność człowieka i społeczeństwa do kompensowania
wszystkiego, co w egzystencjalnej sytuacji ludzkości negatywne, a często wręcz antyartystyczne
i antykulturalne.
Dzisiejsze społeczeństwa potrzebują masowej komunikacji, zapewniającej masowy dostęp do dzieł
sztuki, jakkolwiek tylko pośredni. Hans C. Rahn, szwajcarski handlowiec, zaczął zbierać w 1959 roku
kolorowe przeźrocza dzieł sztuki z światowych muzeów i galerii, chciał bowiem, przynajmniej w tej
formie posiadać je w domu, by móc się nimi w spokoju lubować. W 1975 roku wydał nawet
systematyczny katalog swoich zbiorów pt. „Rahn'sche Farbdiapositivsammlung". Obecnie zbiór jego
liczy już 13 tys. jednostek, a w Zurichu założono podobną fundację jego imienia.
Można również wspomnieć o wzrastającym zainteresowaniu specjalnymi edycjami kolekcji arty-
stycznych. Przykładem może być wydawnictwo „Musei del mondo", które realizuje oficyna edytorska
Mondadori w Mediolanie, wydawnictwo „Weltstadte der Kunst" wychodzące w Lipsku albo „The
World of Art Library Galleries" wydawana przez Thamesa i Hudsona w Londynie.
Obok ruchu wydawniczego rozwija się produkcja filmów o sztuce, poświęconych bądź poszczegól-
nym artystom, bądź indywidualnym dziełom albo kierunkom artystycznym. Rozwój telewizji, szczegól-
nie w jej kolorowej wersji, otwiera dalsze perspektywy dla upowszechniania sztuki, nie mówiąc
już o zawrotnych perspektywach nowej techniki holografii. Nie jest również odosobnioną akcją
np. doroczny przegląd filmów o sztuce, zwany „Arsfilm", odbywający się w historycznym mieście
Kromieryżu w Czechosłowacji.
Wszystkie te fakty prowokują pytanie, czy tak daleko idący postęp w dziedzinie upowszechnia-
nia sztuki nie oznacza przyszłego zaniku jej upowszechniania w formie tradycyjnej, a w rezultacie
wyraźnego osłabienia społecznej roli muzeów sztuki. Czy pod względem technicznym stale doskonalsze
repliki nie zastąpią autentycznej rzeczywistości sztuki i jej bezpośredniej komunikacji?