DOI Heft:
Sympozjum naukowe pt. "Muzeum w epoce kultury masowej" zorganizowane przez Komitet Nauk o Sztuce w Gołuchowie w dniach 28-29 września1979 r.
DOI Artikel:Świecimski, Jerzy: Ekspozycja muzealna jako przedmiot poznania i działania twórczego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0355
352
SYMPOZJUM NAUKOWE: MUZEUM W EPOCE KULTURY MASOWEJ
pu, stanowi dostatecznie ważną przesłankę dla przeprowadzenia dokładniejszej rewizji tych rozróżnień.
Analizy, które przy okazji trzeba przeprowadzać są przy tym ważne dla określenia zakresów poszczegól-
nych dziedzin badania ekspozycji muzealnych jako utworów specjalnego typu.
Rozróżnienia wstępne
Jak powiedziano, istnieją trzy zasadniczo odmienne rodzaje spojrzenia na utwory ekspozycji muzealnej.
Stanowią one odpowiednio wyraz rozmaitych nastawień podmiotowych i różnią się rodzajami przed-
miotów poznania bądź aktów twórczych. Spróbujmy je zanalizować bliżej.
I. Pierwszym rodzajem spojrzenia jest spojrzenie odbiorcze. Jest to ten rodzaj spojrzenia
na wystawę muzealną, który realizuje się w sytuacji normalnego zwiedzania. Można go tym samym
określić jako spojrzenie z perspektywy zwiedzającego.
Przedmiot poznania może być w tym przypadku różnoraki. Mogą być nim eksponaty, lub
ogólniej mówiąc, obecne na wystawie rzeczy realne i stanowiące zarazem przedmiot prezentacji;
w szczególności przedmiotem poznania może być wygląd eksponatów2, ich treść\ niekiedy ich walo-
ry artystyczne, lub estetyczny „wyraz" i wreszcie rozmaite zespoły powyższych elementów, np. wyglądu
i „wyrazu estetycznego", wyglądu i treści itd. W innych przypadkach przedmiotem poznania mogą
być przedmioty na wystawie nieobecne, tzn. bądź pewne rzeczy realne z tych czy innych przyczyn
nie wystawione, bądź przedmioty konceptualne, np. idee naukowe, koncepcje poznawcze na temat
jakiegoś przedmiotu badań, twierdzenia sformułowane na temat takiego przedmiotu i ich wytwory -
przedmioty twierdzeń, cechujące się ze swej strony różnymi stopniami ogólności4.
Można powiedzieć zatem, że nastawienie dokonujące się z perspektywy zwiedzającego koncentruje
się na przedmiocie wystawy, dokładniej, na przedmiocie jej treści. Przedmiot ten może - być przy
tym bezpośrednio dany spostrzeżeniowe bądź może być ukazany pośrednio, np. różnymi sposobami
unaocznienia, lub wreszcie, może być tylko pojęciowo określony, np. gdy jego pośrednie unaocznienie
nie jest możliwe.
Spojrzenie odbiorcy dokonuje się głównie pod kątem potrzeb poznawczych lub estetycznych.
Odpowiednio do nich, wystawy umożliwiają zwiedzającemu obejrzenie przedmiotów stanowią-
cych materialny dokument nauki -\ lub będących podłożem wartości artystycznych, względnie estetycz-
nych6, dostarczają widzowi informacji, kształtują jego wrażliwość estetyczną i kulturę artystyczną
(„smak"), a niekiedy inspirują go twórczo7.
W nastawieniu poznawczym, realizowanym z perspektywy zwiedzającego, proces percepcji rozpoczyna
się od rejestrowania wszystkiego, co wystawa prezentuje, lub nawet szerzej, co zawiera i z czego się
: Pojęcie wyglądu rozumiem tu zgodnie z estetyką ingardenowską. Wygląd w tym rozumieniu nie jest więc identycz-
ny z kształtem w rozumieniu typologicznym.
3 Treść rozumiem tu w szerokim sensie, obejmując nim również ten „sens" wystawy, który niekoniecznie da się
sformułować werbalnie, lecz który może być np. jednoznacznie odczuty, jako jej emotywny ..wyraz". Odpowiednio, za
treść eksponatu rozumiem zarówno jego treść naukową, jak np. jego „sens plastyczny", wprawdzie wyraźnie dający się
w danym eksponacie wypatrzeć, ale niekoniecznie dający się sformułować pod postacią sądu. Zastrzeżenie to konieczne jest
głównie dla ekspozycji dzieł sztuki, jak również dla tych wszystkich ekspozycji typu naukowego, w których eksponaty,
mimo że wplecione w pewien naukowy scenariusz mogą być odbierane przez widza w kategoriach piękna czy „sensu
artystycznego". Mówiąc o eksponatach jako o przedmiotach poznania, prowadzi to do stwierdzenia, iż w wielu przy-
padkach odbierany jest przez widza nie przedmiot fizyczny, lecz niejako „nadbudowany" nad nim przedmiot intencjonalny,
który odpowiednio do przypadku można określić jako „rzecz piękną", jako „formę plastyczną" itp.
4 Tym samym, mówiąc o przedmiotach twierdzeń nie musimy mieć na myśli bynajmniej przedmiotów fizycznych
(np. gdy twierdzenie orzeka o pewnej rzeczy materialnej). Równie dobrze można mieć tu na myśli bowiem przedmioty
wyznaczone treścią twierdzeń i tym samym konceptualne. A te mogą się między sobą różnić stopniem ogólności.
5 Dotyczy to zarówno muzeów, których wystawy podporządkowane są naukom „ścisłym", np. przyrodniczym, jak
galerii sztuki.
6 To również dotyczy wystaw muzealnych eksponujących dzieła sztuki, jak wystaw innych typów; w obu przypadkach
eksponaty mogą być bowiem odbierane jako podłoże wartości artystycznych lub estetycznych. Jest to możliwe niezależ-
nie, czy eksponaty są dziełami sztuki sensu stricto, czy „tworami natury". Znaczne rozszerzenie granic w sztuce współ-
czesnej, korzystającej dla budowania dzieł z przedmiotów gotowych (w tym. niekiedy także z nieprzetworzonych przez
artystę „tworów natury") uprawnia do sformułowania tego twierdzenia.
7 Owe momenty twórczości rozwijają się w danym przypadku już zasadniczo poza strefę wystawy, a w każdym razie są
one niezależne od struktury wystawy; również sama wystawa wzięta jako utwór nie jest tu przedmiotem twórczości.
Pozwala to odróżnić nastawienie odbiorcze, realizujące się w sytuacji normalnego zwiedzania z nastawieniem twórczym
(por. przypis 8).
SYMPOZJUM NAUKOWE: MUZEUM W EPOCE KULTURY MASOWEJ
pu, stanowi dostatecznie ważną przesłankę dla przeprowadzenia dokładniejszej rewizji tych rozróżnień.
Analizy, które przy okazji trzeba przeprowadzać są przy tym ważne dla określenia zakresów poszczegól-
nych dziedzin badania ekspozycji muzealnych jako utworów specjalnego typu.
Rozróżnienia wstępne
Jak powiedziano, istnieją trzy zasadniczo odmienne rodzaje spojrzenia na utwory ekspozycji muzealnej.
Stanowią one odpowiednio wyraz rozmaitych nastawień podmiotowych i różnią się rodzajami przed-
miotów poznania bądź aktów twórczych. Spróbujmy je zanalizować bliżej.
I. Pierwszym rodzajem spojrzenia jest spojrzenie odbiorcze. Jest to ten rodzaj spojrzenia
na wystawę muzealną, który realizuje się w sytuacji normalnego zwiedzania. Można go tym samym
określić jako spojrzenie z perspektywy zwiedzającego.
Przedmiot poznania może być w tym przypadku różnoraki. Mogą być nim eksponaty, lub
ogólniej mówiąc, obecne na wystawie rzeczy realne i stanowiące zarazem przedmiot prezentacji;
w szczególności przedmiotem poznania może być wygląd eksponatów2, ich treść\ niekiedy ich walo-
ry artystyczne, lub estetyczny „wyraz" i wreszcie rozmaite zespoły powyższych elementów, np. wyglądu
i „wyrazu estetycznego", wyglądu i treści itd. W innych przypadkach przedmiotem poznania mogą
być przedmioty na wystawie nieobecne, tzn. bądź pewne rzeczy realne z tych czy innych przyczyn
nie wystawione, bądź przedmioty konceptualne, np. idee naukowe, koncepcje poznawcze na temat
jakiegoś przedmiotu badań, twierdzenia sformułowane na temat takiego przedmiotu i ich wytwory -
przedmioty twierdzeń, cechujące się ze swej strony różnymi stopniami ogólności4.
Można powiedzieć zatem, że nastawienie dokonujące się z perspektywy zwiedzającego koncentruje
się na przedmiocie wystawy, dokładniej, na przedmiocie jej treści. Przedmiot ten może - być przy
tym bezpośrednio dany spostrzeżeniowe bądź może być ukazany pośrednio, np. różnymi sposobami
unaocznienia, lub wreszcie, może być tylko pojęciowo określony, np. gdy jego pośrednie unaocznienie
nie jest możliwe.
Spojrzenie odbiorcy dokonuje się głównie pod kątem potrzeb poznawczych lub estetycznych.
Odpowiednio do nich, wystawy umożliwiają zwiedzającemu obejrzenie przedmiotów stanowią-
cych materialny dokument nauki -\ lub będących podłożem wartości artystycznych, względnie estetycz-
nych6, dostarczają widzowi informacji, kształtują jego wrażliwość estetyczną i kulturę artystyczną
(„smak"), a niekiedy inspirują go twórczo7.
W nastawieniu poznawczym, realizowanym z perspektywy zwiedzającego, proces percepcji rozpoczyna
się od rejestrowania wszystkiego, co wystawa prezentuje, lub nawet szerzej, co zawiera i z czego się
: Pojęcie wyglądu rozumiem tu zgodnie z estetyką ingardenowską. Wygląd w tym rozumieniu nie jest więc identycz-
ny z kształtem w rozumieniu typologicznym.
3 Treść rozumiem tu w szerokim sensie, obejmując nim również ten „sens" wystawy, który niekoniecznie da się
sformułować werbalnie, lecz który może być np. jednoznacznie odczuty, jako jej emotywny ..wyraz". Odpowiednio, za
treść eksponatu rozumiem zarówno jego treść naukową, jak np. jego „sens plastyczny", wprawdzie wyraźnie dający się
w danym eksponacie wypatrzeć, ale niekoniecznie dający się sformułować pod postacią sądu. Zastrzeżenie to konieczne jest
głównie dla ekspozycji dzieł sztuki, jak również dla tych wszystkich ekspozycji typu naukowego, w których eksponaty,
mimo że wplecione w pewien naukowy scenariusz mogą być odbierane przez widza w kategoriach piękna czy „sensu
artystycznego". Mówiąc o eksponatach jako o przedmiotach poznania, prowadzi to do stwierdzenia, iż w wielu przy-
padkach odbierany jest przez widza nie przedmiot fizyczny, lecz niejako „nadbudowany" nad nim przedmiot intencjonalny,
który odpowiednio do przypadku można określić jako „rzecz piękną", jako „formę plastyczną" itp.
4 Tym samym, mówiąc o przedmiotach twierdzeń nie musimy mieć na myśli bynajmniej przedmiotów fizycznych
(np. gdy twierdzenie orzeka o pewnej rzeczy materialnej). Równie dobrze można mieć tu na myśli bowiem przedmioty
wyznaczone treścią twierdzeń i tym samym konceptualne. A te mogą się między sobą różnić stopniem ogólności.
5 Dotyczy to zarówno muzeów, których wystawy podporządkowane są naukom „ścisłym", np. przyrodniczym, jak
galerii sztuki.
6 To również dotyczy wystaw muzealnych eksponujących dzieła sztuki, jak wystaw innych typów; w obu przypadkach
eksponaty mogą być bowiem odbierane jako podłoże wartości artystycznych lub estetycznych. Jest to możliwe niezależ-
nie, czy eksponaty są dziełami sztuki sensu stricto, czy „tworami natury". Znaczne rozszerzenie granic w sztuce współ-
czesnej, korzystającej dla budowania dzieł z przedmiotów gotowych (w tym. niekiedy także z nieprzetworzonych przez
artystę „tworów natury") uprawnia do sformułowania tego twierdzenia.
7 Owe momenty twórczości rozwijają się w danym przypadku już zasadniczo poza strefę wystawy, a w każdym razie są
one niezależne od struktury wystawy; również sama wystawa wzięta jako utwór nie jest tu przedmiotem twórczości.
Pozwala to odróżnić nastawienie odbiorcze, realizujące się w sytuacji normalnego zwiedzania z nastawieniem twórczym
(por. przypis 8).